ukraynada din ve inanç yapısı

Ukrayna Din ve İnanç Yapısı Nasıldır?

Ukrayna’da inanılan dinler çeşitlilik göstermektedir fakat nüfusun büyük bir çoğunluğu Hristiyandır. Ukrayna’da din özgürlüğü, Ukrayna Anayasası tarafından garanti altına alınmıştır ancak dini kuruluşların yerel makamlara ve merkezi hükümete hangi dine mensup olduklarını belirtmeleri ve kayıt olmaları gerekmektedir. Ukrayna’da resmi olarak bir devlet dini yoktur.

Ukrayna’daki en güçlü kiliseler, Ukrayna Ortodoks Kilisesi (%14,9) ve Ukrayna Moskova Patrikhane Kilisesi’dir (%10,9). Ukrayna Ortodoks Kilisesi’nin ve Ukrayna Moskova Patrikhanesi Kilisesi’nin; cemaatlerin, dini organizasyonların ve eğitim kurumlarının çoğuna ev sahipliği yaptığı bilinmektedir. Ukrayna Rum Katolik Kilisesi ve Ukrayna Roma Katolik Kilisesi Ukrayna’nın batı kesimlerinde büyük etkiye sahiptir. Doğu Ukrayna’da ise işgal altındaki bölgelerde birçok Ortodoks kilisesi varlığından söz edilebilir ancak başka herhangi bir din Rus yanlısı taraftarlar tarafından yasaklanmıştır.

Razumkov Merkezi’nde 2018 yılında Ukrayna’da din ve inanç yapısının tanımlanabilmesi amacıyla yürütülen bir araştırmanın sonuçları aşağıda verilmiştir.

  • Ortodoks (%67)
  • Herhangi bir dine mensup olmayan (%11)
  • Rum Katolik (%9)
  • Sadece Hristiyanlık (%7)
  • Protestanlık (%1)
  • Belirtilmemiş (%1)
  • İslam (<%1)
  • Musevilik (<%1)
  • Diğer dinler (<%1)

Ukrayna Dini Nedir?

Ukrayna dini arasında en yaygın olanı nüfusun %67’sinin mensubu olduğu Hristiyanlıktır. Ukrayna nüfusunun inanç yapısını oluşturan ikinci büyük kısım ise %11 oranı ile herhangi bir dine mensup olmayan insanlardır. Ukrayna din dağılımında nüfus bakımından üçüncü sırada %9 ile Yunan Katolikler yer alırken onu takiben dördüncü sırada %7 ile sadece Hristiyanlık (mezhepsiz) yer almaktadır.

Ukrayna’da nüfusun geri kalan kısmını ise %1 veya daha düşük oranlar ile Protestanlar, Yahudiler, Müslümanlar, diğer dinler ve belirtilmeyen din kategorileri oluşturmaktadır.

1. Ukrayna’da Hristiyanlık

Ukrayna’da Hristiyanlık ülke nüfusunun %67 gibi büyük bir oranını kapsamaktadır. Ukrayna’da yaşayan insanların büyük bir çoğunluğu Ortodoks Hristiyanlığa bağlıdır. 2018 yılında Ukrayna’da Razumkov Merkezi’nde yapılan bir çalışmada Ortodoksluğun, orta (%76) ve güney Ukrayna’da (%71) daha görece daha güçlü olduğu sonuçlarına ulaşılırken doğu Ukrayna’daki toplam nüfusun yaklaşık olarak üçte ikisini (%63) ve batı Ukrayna’daki nüfusun ise özellikle düşük bir oranını (%57) oluşturduğu sonuçlarına ulaşılmıştır.

1992 tarihinden 2018’de Razumkov Merkezi’nde yürütülen araştırmaya kadar Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (SSCB)’nin çeşitli nedenlerle dağılmasının hemen ardından bağımsız Ukrayna’da o yıllarda aktif olan üç Ortodoks kilisesinin varlığından söz edilebilir. Ukrayna’daki kiliseler ayin dili olarak Ukraynaca’yı kullanan Ukrayna Ortodoks Kilisesi - Kiev Patrikhanesi (UOK-KP), Ukrayna Otosefal Ortodoks Kilisesi (UAOK) ve ayin dili olarak tıpkı Rusların yaptığı gibi Slav Dilini kullanan Ukrayna Ortodoks Kilisesi - Moskova Patrikhanesi (UOK-MP) gibi kiliseler olarak çeşitlenmektedir. Ancak Ukrayna Otosefal Ortodoks Kilisesi (UAOK) ve Ukrayna Ortodoks Kilisesi - Kiev Patrikhanesi (UOK-KP) diğer Ortodoks kiliseleri tarafından tanınmayarak “bölücü” olarak nitelendirilmiş ve kabul görmemiştir.

Ukrayna’daki Katolik Kiliselerine bakıldığında ise Katoliklikler 2016 yılı itibari ile Ukrayna’da din ve inanç yapısının %9’unu oluşturmaktadır. Ukrayna’da Katolik kiliseleri nüfusun büyük ve önemli bir bölümünü (%39) batı Ukrayna’daki bölgelerde yoğunlaşmıştır ancak Latin Katolikler Ukrayna nüfusunun çoğunlukla batı (%1) ve orta (%1) bölgelerdeki dinlerin arasında yer almaktadır. Ukrayna’nın doğu bölgesinde ise Katoliklik ülkenin diğer bölgelerine oranla büyük ölçüde yoktur. 2016 yılı itibari ile Ukrayna Devleti’nde kayıt altına alınmış bilinen 4.733 Katolik kilisesi vardır, kayıtlı olan kiliselerin 3.799’unun iki Bizans Rite (Ukrayna ve Ruthenian) Kilisesi’ne ve 933’ünün ise Latin Kilisesi’ne ait olduğu bilinmektedir.

Ukrayna Rum Katolik Kilisesi (Ayin dili olarak Ukraynaca kullanılmaktadır), geleneksel olarak Hıristiyan Ortodoks kiliselerinin ardından en büyük ikinci inanan grubunu oluşturmaktadır. Ortodoks ve Katolik inananları birleştirmek amacıyla 1596 yılında kurulan kilisenin tam olarak kırk üç yıl boyunca dünyanın en büyük yasaklı dini topluluğu olduğu bilinmektedir.

Ukrayna Latin Kilisesi (Ayin dili olarak Lehçe, Latince, Ukraynaca ve Rusça kullanılmaktadır) ise ülkenin daha çok orta ve batı bölgelerinde yaşadığı bilinen Polonya kökenli vatandaşların tarih boyunca yaşadıkları ile ilişkilendirilmektedir.

Ukrayna Ruthenian Rum Katolik Kilisesi, Macaristan sınırına yakın Trans-Karpatya’da bulunmakta olup Macaristan, Slovakya ve Amerika Birleşik Devletleri ile birden çok bağı vardır.

Ukrayna Ermeni Katolik Kilisesi gibi diğer Katolik grupları oluşturan kiliseler ülke genelinde oldukça az bir varlığa sahiptir. 2016 yılı itibari ile Ermeni Katoliklerine ait resmi olarak tescilli tek bir kilise bulunmaktadır.

Ukrayna’daki Protestanlara bakıldığında ise ülke nüfusunun %2’sini oluşturdukları ve özellikle batı Ukrayna’da yer aldıkları ifade edilebilir. Ülkede Evanjelizm, Baptistler, Karizmatik Hıristiyanlığın yanı sıra Metodistler, Mennonitler, Lüteriyenler, Presbiteryenler gibi farklı inanç yapılarına sahip topluluklar da bulunmaktadır. 2016 yılı itibari ile Ukrayna’daki en eski Protestan topluluklarından biri olan yaklaşık olarak 140.000 üyeye sahip bir Alt Karpat Reform Kilisesi, Ülkedeki en eski Protestan topluluklarından biri olan ve yaklaşık 140.000 üyeli bir Alt Karpat Reform Kilisesi diğer neopentekostal gruplar gibi ülke genelinde varlığını sürdürmektedir. 2016 yılı itibari ile Ukrayna’da kayıtlı olan 2973 Evanjelik Kilisesi, 2853 Baptist Kilisesi, 1082 Yedinci Gün Adventist Kilisesi, 128 Kalvinist Kilisesi, 79 Lutheran Kilisesi, 1337 Karizmatik Hıristiyanlık Kilisesi ve Protestan yelpazesine ait 1.347 başka kuruluş (928 Yehova’nın Kilisesi dahil) toplamda 9.799 Protestan grubu vardır.

Ukrayna’daki en önemli kiliseler aşağıda verilmiştir.

  • Ukrayna Ortodoks Kilisesi - Kiev Patrikhanesi
  • Ukrayna Otosefal Ortodoks Kilisesi
  • Ukrayna Ortodoks Kilisesi - Moskova Patrikhanesi
  • Ukrayna Rum Katolik Kilisesi
  • Ukrayna Latin Kilisesi
  • Ukrayna Ruthenian Rum Katolik Kilisesi
  • Ukrayna Ermeni Katolik Kilisesi
  • Ukrayna Alt Karpat Reform Kilisesi

Ukrayna, topraklarında pek çok Hristiyan azizini yetiştirmiştir.

Ukrayna’daki ünlü ve kökenli azizlerin adları aşağıda verilmiştir.

  • Aziz Vladimir Sviatoslavich
  • Aziz Michael Vsevolodovich
  • Aziz Ivan Knyahynytskyi
  • Aziz Ivan Ivanovich Zheleza
  • Aziz Petro Kalnyshevsky
  • Aziz Kosma Velichko

2. Ukrayna’da Müslümanlık

Ukrayna’da Müslümanlık, Hristiyanlıktan sonra gelen en büyük ikinci din olma özelliğini taşımaktadır. 2018 yılında Ukrayna Razumkov Merkezi’nde yapılan bir çalışmaya göre İslam, Ukrayna nüfusunun %1’inden daha az bir kesimi oluşturmaktadır. Ukrayna’da Müslümanlar büyük bir ölçüde nüfusun %6’sını oluşturdukları Donbas bölgesinde yaşamaktadırlar. Aynı yıl 229 kayıtlı İslami kuruluş bulunmaktadır. Ukrayna topraklarında Genel olarak Müslümanlığın bir başka deyişle İslam dininin yüzlerce yıllık karmaşık ve uzun bir geçmişi olduğu bilinmektedir ancak Ukrayna’da Müslüman olmanın spesifik bir tarihi ve anlamı yoktur. Ukrayna’da Müslümanlık yeni eğilimlerin, yönelimlerin veya topluluklar gibi çeşitli hareketlerin oluşmasına yol açmamıştır.

Ukrayna’daki Müslüman etnik grupları oluşturan Kırım Tatarları, Nogaylar, Çeçenler, Dağıstanlılar ve Azeriler büyük Ukrayna şehirlerinde yaşamaktadırlar. Özelliklr Kırım Tatarları Ukrayna’da yaşamlarını sürdüren tek yerli Müslüman etnik grup olma özelliğini taşımaktadır.

Ukrayna’da Müslümanlık ve İislam dininin gerekliliklerinin yerine getirebilmesi için halkın hizmetine sunulan yaklaşık olarak 150 camii vardır. Ukrayna’daki Müslümanlar için sadece bir idari merkezin bulunmamasına ek olarak Kırım Müslümanlarının Ruhani İdaresi (KMRİ), Kırım Tatarları; Ukrayna Müslümanlarının Ruhani İdaresi (UMRİ), Kafkasya, Kırım ve Volga Tatarları, Pakistanlılar, Afganlar, Araplar, Ruslar, Ukraynalılar; Ukrayna Müslümanlarının Manevi Merkezi (UMMM) ve Volga Tatarları; Kiev müftülüğü gibi 4 farklı kuruluş çeşitli etnik kökenlere sahip topluluklara hizmet vermektedir.

Ukrayna’da farklı şehirlerde bulunan bazı camiler aşağıda sıralanmıştır.

  • Juma Jami Camii
  • Han Sarayı Camii
  • Ar Rahma Camii
  • Sultan Süleyman Camii

3. Ukrayna’da Musevilik

Ukrayna’da Musevilik tarihinin bin yıldan daha eskiye dayandığı bilinmektedir. Ancak din ve inanç bağlamında değerlendirildiğinde, Ukrayna’da Musevilik Ukrayna nüfusunun hemen hemen %1’lik kısmını oluşturmaktadır. Ukrayna Musevi toplulukları, Kiev Rus döneminden (9. yüzyılın sonlarından 13. yüzyılın ortalarına kadar) Ukrayna ülke sınırları içinde varlıklarını sürdürmüş ve bugüne kadar Hasidizm gibi en çok öne çıkan modern Yahudi teolojik ve kültürel geleneklerinin çoğunu geliştirmiştir. Ukrayna’daki Musevi cemaati, Avrupa’nın üçüncü en büyük Yahudi cemaatini oluştururken, dünyanın ise en büyük beşinci Yahudi cemaatini oluşturmaktadır.

Ukrayna’da Musevilik inancına sahip insanların büyük bir bölümü genellikle Kyiv, Dnipro, Kharkiv ve Odessa gibi bölgelerde yaşamaktadırlar.

Ukrayna’da Musevilik inancına sahip ünlü kişilerden bazıları aşağıda listelenmiştir.

  • Hayim Nahman Bialik
  • Moysey Fishbein
  • Golda Meir
  • Volodymyr Zelensky
  • Mikhail Turovsky

4. Ukrayna’da Ateistlik

Ukrayna’da Ateistlik, Hristiyanlıktan sonra %11 oranı ile Ukrayna toplumunun büyük bir kısmını oluşturmaktadır. Ukrayna’da Ateizm herhangi bir dine mensup olmayan kısmın içinde kalmaktadır. Ukrayna’da herhangi bir dine mensup olmadığını belirten kişilerin sayısı son 20 yıl içerisinde kademeli bir şekilde azalarak bugünkü halini almıştır.

Ünlü Ukraynalı Ateistler arasında aktivist ve sanatçı olan Oksana Shacko, politikacı Leon Trotsky ve Vladimir Ivashko, öğretmen Halyna Kouzmenko gibi pek çok tanınmış isim vardır.

5. Ukrayna’da Deistlik

Ukrayna’da herhangi bir dine mensup olmayanların toplam ülke nüfusuna oranı %11 civarıdır. Ancak Ukrayna’daki ateistlerin herhangi bir dine mensup olmayanlarının oluşturduğu kısım büyük olmasına rağmen Ukrayna’da agnostizm ve Ukrayna’da deizm toplam nüfusun yaklaşık olarak %5 kadarını oluşturmaktadır.

6. Ukrayna’da Hinduistlik

Ukrayna’da Hinduistlik ülke nüfusunun oldukça az ve kısıtlı bir bölümünü oluşturan bir azınlık inancı olarak bilinmektedir. 2018 yılı itibari ile Hindu inananlar Ukrayna nüfusunun %1’inden dahi daha küçük bir kısmı oluşturmaktadır. Ukrayna’da Hinduistlik inancının yayılabilmesi amacıyla, Uluslararası Krishna Bilinci Derneği’nin çeşitli etkinlikleri sayesinde Hinduistlik inancına sahip kişilerin sayısı günden güne artmaya başlamıştır.

2016 yılı itibari ile ise Ukrayna’daki 42’si Krishna Bilinci Cemaati olan 85 Hindu, Hindu kökenli ve diğer Doğu dinlerinden kökenli hizmet veren çeşitli kurumlar bulunmaktadır.

Ukrayna’daki Hinduistlik geleneklerinin genel durumu ile ilgili 2020 yılında yayınlanan bir çalışmada Ukrayna’da Hinduistlik konusunu henüz ele alan kapsamlı bir araştırma yapılmamasından kaynaklı oldukça fazla bilgi eksikliği olduğu ifade edilmektedir. Ukrayna’ya Hinduistlik’i beraberlerinde getiren Güney Asya’dan gelen ilk göçmenlerin ülkeye nasıl ve ne zaman ulaştığı bilinmemektedir. Ukrayna ve Hinduistlik ile ilgili kapsayıcı çalışmaların olmaması Ukrayna’nın jeopolitik geçmişi ile açıklanabilir.

Ukrayna’daki ünlü Hinduist tapınakların listesi aşağıda belirtilmiştir.

  • Hare Krishna Tapınağı
  • Iskcon Tapınağı

Ukrayna’da İnanç Hoşgörüsü Nasıldır?

Ukrayna’da resmi ve tek bir devlet dini olmadığı için, Ukrayna’daki inanç hoşgörüsü inançlar ve dinler açısından çeşitlilik göstermektedir. Ukrayna’da inanç hoşgörüsü, yalnızca hükümet politikalarını değil; ek olarak dini gruplara yönelik toplumsal tutumları da dikkate alarak Ukrayna’da yaşayan insanların dini inançlarını özgür bir biçimde yaşayabilme sürecine gönderimde bulunur.

Tarihsel ve bölgesel olarak değerlendirildiğinde Ukrayna’nın, Avrupa’daki diğer ülkelere arasında en dindar ülkelerinden biri olarak belirdiği ifade edilmelidir. Ukrayna’da inanç hoşgörüsü için sosyolojik araştırmalar; düzenlenen dini etkinliklerin kendi içlerinde oldukça büyük bir güvene sahip olduğunu ve genel olarak kullanılan “kilise” kavramının yalnızca Ukrayna’daki Hristiyan bireyler için değil; tüm dini kurum ve kuruluşlar için ortak bir terim olarak kullanıldığının da altı çizilmelidir. Bir inanç yapısına sahip olduğunu belirten kişiler bakımından oldukça yüksek oranlara sahip olan Ukrayna, inanç özgürlüğü ve hoşgörüsü noktasında neredeyse her dinden mensuba sahip olduğu için oldukça ünlü bir ülkedir.

Ukrayna inanç hoşgörüsünün sağlanabilmesi adına, Ukrayna yasaları vatandaşların din özgürlüğü hakkını garanti altına alır ve ek olarak bazı dini gruplar, yerel yönetim organlarının çeşitli ayrımcı muameleleri nedeniyle yasal olarak mülk edinmede (daha önce Sovyetler Birliği hükümeti tarafından el konulan mülkler dahil) zorluklar olduğunu bildirdiklerinden dolayı, Ukrayna Devleti dini grupların kaydı için yasal bir çerçeve de sunar.

Ukrayna’da Laiklik Ne Kadar Güçlüdür?

Ukrayna’nın resmi bir dini yoktur ve farklı dinlere ait insanlar ülke sınırları içinde yaşamlarını devam ettirmektedirler. Ukrayna’da devlet okullarının müfredatının zorunlu bir parçası olarak din öğretimi yasaktır ve devlet okulları verdikleri eğitiminin “siyasi partilerin, sivil ve dini kuruluşların müdahalesinden uzak olacağını” garanti eder. Ukrayna’da bazı devlet okulları, müfredatın isteğe bağlı bölümleri olarak öğrenciler tarafından talep edilen dinlerle ilgili dersleri içerebilir.

Ukrayna’da anayasa din ve ibadet özgürlüğü sağlar, Ukrayna hükümeti kanunen bu hakkı sadece “kamu düzenini, nüfusun sağlığını ve ahlakını korumak veya diğer kişilerin hak ve özgürlüklerini korumak” adına çeşitli kısıtlamalarda bulunabilmek için kullanabilir. Ukrayna, din özgürlüğünün yasal olarak korunması noktasında, kilise ve devletin ayrılması gerektiğini öngörmektedir ve dünya geneli ile diğer ülkelerde kıyaslandığında görece makul standartlara sahip bir ülke olarak tanımlanmaktadır. Ukrayna yasasına göre, din politikalarının amacı hoşgörülü bir toplum yaratılmasını teşvik etmek, vicdan ve inanç özgürlüğünü sağlamak için çeşitli sosyal, etnik, kültürel ve dini grupların temsilcileri arasında tam teşekküllü diyaloğu yeniden tesis etmek olmalıdır. Ukrayna’da dini örgütleri denetleme; yetkili devlet kurumlarını, başsavcılığı, Ukrayna İçişleri Bakanlığı’nı ve diğer tüm yürütme hükümetinin merkezi organlarını içerecek şekilde gerçekleştirilmektedir.

Ukrayna’da din ve devlet işlerinin birbirinden nitelikli ve kapsamlı bir şekilde ayrılabilmesi adına dini grupların; din adamlarını ve diğer din görevlilerini eğitmek için ilahiyat okulları kurmalarına ve müfredatları için ise Ukrayna Kültür Bakanlığı aracılığıyla devlet akreditasyonu arayışına girmelerine izin verilir. Ukrayna Yasası, ilahiyat okullarının kendi tüzüklerine göre faaliyet göstermeleri gerektiğini ön şart olarak koşmaktadır.

Ukrayna’da Din ve İnanç Sosyal Yaşamı Nasıl Etkiler?

Ukrayna’da din, inanç, hoşgörü ve özgürlük kavramları ülkenin acı verici tarihsel deneyimlerinden güç alarak sosyal yaşam içinde şekil kazanmıştır. Ukrayna’da din ve inanç, sosyal yaşamı birçok farklı kültürde ve coğrafyada olduğu gibi etkilediğinden öncelikle Ukrayna’da on yedinci yüzyılda gerçekleşen Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın, Ortodoks bayrağı altında yürütüldüğü ve bu savaşın Ukrayna ülke sınırları içerisinde Katolikler ile Ortodoks Hristiyanlar arasında oldukça uzun yıllar sürecek olan kayıplara sebep olduğu ifade edilmelidir.

Ukrayna’da günümüzde 32.600’den fazla kayıtlı olan ve 1.800’den fazla kayıt dışı olan çeşitli dini kuruluşlar faaliyet göstermeye devam etmektedir. Ukrayna’da faaliyet gösteren diğer dini mezheplere ait tam bir veri sunabilmek saymak oldukça zordur, çünkü Ukrayna’da faaliyet gösteren dini kuruluşlar ne kayıt yaptırmak ne de yetkililere durumu bildirmek zorunda değildir. Ukrayna’da kurumsallaşmamış olan inanç, dini hoşgörü ve özgürlükler bütünü ile birleştiğinde; Ukrayna Nüfusu için vatandaşların ve toplumun genel yapısını oluşturan dini çeşitlilik belirginleşmektedir.

Ukrayna’da, devlet eliyle kamu otoriteleri ile dini kuruluşlar arasındaki işbirliğini (ne ölçüde, hangi alanlarda ve hangi şekillerde) uygun olduğu araştırılırken; alimler ve uzmanlar genellikle eğitim, hayır kurumları (özellikle sosyal rehabilitasyon) ve dini-kültürel miras alanlarının korunması ve bakımı, etkin devlet-kilise işbirliği için uygun alanlar araştırmaktadırlar. Ukrayna sosyal yaşamı için faydalı ve kaliteli projeler yürütmek için dini kuruluşların kamu kaynaklarından finanse edilmesi olasılığı da tartışılan bir diğer noktalardan biridir. Ukrayna’daki mevcut kamuoyu ve bilimsel tartışmaların tüm kilit noktaları laiklik kavramını içerip sorgulayamadığı gibi Ukrayna’da Yaşam bağlamında her türlü sosyal veya akademik ortamda da seküler bir tavrın kapsamlı biçimde benimsemediği ifade edilmelidir.

Utku Urfa Yazan: Utku Urfa

Utku Urfa graduated from Trakya University in 2020 with a bachelor's degree in Translation and Interpreting. After taking the role of both the copywriter and content editor at vizem.net in July 2021, Utku is currently working as EU Area Senior Consultant since July 2022.

Paylaş: