Bosna Hersek, Güneydoğu Avrupa’da Balkan Yarımadasında yer alan bir ülkedir. Bosna Hersek Neolitik dönemden bu yana farklı etnik ve dini topluluklar tarafından yerleşim görmüş; yönetiminde ise krallıklar, imparatorluklar, cumhuriyetler ve federasyonlar gibi farklı devlet yapıları arasında geçiş yapmıştır.
Antik dönemde İliryalıların yaşadığı Bosna Hersek’te, milattan sonra 1. yüzyılda Hristiyanlığın yayılmaya başladığı bilinmektedir. Bosna Hersek’in Helenistik döneme uzanan tarihi boyunca Balkanlar coğrafyasının bir parçası olması dolayısı ile göçler, savaşlar, katliamlar ve Bosnalılar için anlam taşıyan çok sayıda olay yaşanmıştır.
Bosna Hersek tarihi 15. yüzyıldan itibaren, Osmanlı ve Avusturya- Macaristan imparatorluklarının çıkarma ve fetih politikaları arasında geçen bir süreci içermektedir. 20. yüzyıla gelindiğinde Rus- Balkan savaşları, Birinci Dünya Savaşı, İkinci Dünya savaşı ve son olarak 1992 ve 1995 yılları arasında gerçekleşen Bosna Savaşı ile Bosna Hersek’te işgal ve istilalarla geçen bir tarih yazılmıştır.
Bosna Hersek tarihini oluşturan siyasi ve toplumsal dönemler; önemli kırılma noktaları, toplumsal hareketler, öne çıkan kişiler ve mekanlar gözetilerek aşağıda anlatılmıştır.
Bosna Hersek Tarihi Dönemleri Nelerdir?
Bosna Hersek’in tarihini oluşturan dönemler aşağıda listelenmiştir.
- Roma dönemi
- Orta Çağ dönemi
- Osmanlı İmparatorluğu dönemi
- Avusturya- Macaristan Krallığı dönemi
- Yugoslavya Krallığı
- 2. Dünya Savaşı
- Sosyalist Yugoslavya
- Bağımsızlık ve Bosna Savaşı
1- Roma Dönemi Bosna Hersek Tarihi
Roma Cumhuriyeti, İlirya topraklarını milattan önce 2. yüzyılda hakimiyeti altına almıştır. Roma döneminde İliryalıların yaşadığı coğrafya Roma’nın İllyricum eyaleti olarak tanınmıştır. Milattan sonra 1. yüzyılda İlirya’nın yerli halkı tarafından Roma’ya karşı isyanlar başlatılmış ve bölge Pannonia ve Dalmaçya şeklinde iki idari bölgeye ayrılmıştır. Milattan sonra 2. yüzyılın sonlarında İllyricum eyaletinde Hristiyanlık yayılmaya başlamıştır. 395 yılında Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılması ile birlikte, İlirya bölgesini oluşturan Pannonia ve Dalmaçya eyaletleri Doğu Roma yani Bizans İmparatorluğu’nun hakimiyeti altına girmiştir.
İliryalılar İsyanı
Milattan sonra 1. yüzyılda, Romalı İmparator Augustus döneminde, İlirya bölgesinin yerli halkları bir ittifak kurarak Roma yönetimine karşı ayaklanmıştır. Roma yönetiminin İlirya isyanlarını bastıramaması sonucunda, İlirya kuzeyde Pannonia, güneyde ise Dalmaçya adıyla iki eyalete bölünmüştür.
2- Orta Çağ Döneminde Bosna Hersek Tarihi
Bizans İmparatorluğu’nun ilk hükümdarlarının İlirya kökenli oldukları bilinmektedir. Bizans İmparatoru Justinian 6. yüzyılda, Roma İmparatorluğu’nun batıda kalan bölgelerini fethetmeyi sürdürmüştür. Güney Avrupa halklarından olan göçmen Slav toplulukları, 6. yüzyılda Bosna Hersek ve çevresini ele geçirmiş ve bu bölgeye yerleşmiştir. Bosna Hersek ve civarında gerçekleşen Slav göçleri 6. ve 9. yüzyıllar arasında devam etmiştir. Bosnalılar arasında, Slav göçlerinin artmasıyla birlikte 9. yüzyılın sonlarında Hristiyanlığa geçiş yayılmış, erken Slav yönetimlerinin kurulduğu feodal sistemin önü açılmıştır. Bosna Hersek, birinci yüzyılda Bizans ve Macaristan imparatorluklarının çekişmesi arasında kalmıştır, 1167 yılında yeniden Bizans yönetimine geçmiştir.
Ban Kulin Hükümdarlığı
1180 yılında Bizans İmparatorluğu’nun desteklediği Ban Kulin, Bosna’nın hükümdarlığına getirilmiştir. Bosna, Ban Kulin yönetiminde bağımsızlığını arttırmış, Venedik ve Dubrovnik ile yapılan anlaşmalar sayesinde ülke ekonomisini güçlendirmiştir. Ban Kulin dönemi, Bosna’da hem yaklaşık otuz yıl süren bir istikrar dönemi olarak, hem de Roma Katolik ve Doğu Ortodoks kiliseleri ile Bosna Kilisesi arasındaki çekişmelerin başladığı dönem olarak anılmaktadır. Ban Kulin döneminde Macaristan, Bosna Kilisesi’nin sapkın bir Hıristiyan mezhebini temsil etmesi iddiasıyla Bosna’daki yönetiminin üzerine gitmiştir. Macaristan, Ban Kulin’in 1204 yılındaki ölümünden, 1254 yılında Bosna’yı istila etme girişimine kadar, Bosna Kilisesi üzerindeki baskılarını sürdürmüştür.
Bosna Krallığı dönemi
1367 yılında Kotromanic ailesinden Tvrtko, Bosna’nın hükümdarlık koltuğuna oturmuştur. Tvrtko hükümdarlığının ilk 10 yılında, Bosna’nın sınırlarını genişletmekle beraber, Bosna’nın politik gücünü arttırmış ve 1377 yılında bağımsız Bosna Krallığı’nı kurmuştur. Tvrtko’nun 1391 yılında ölmesinin ardından Bosna uzun sürecek bir gerileme dönemine girmiştir.
3- Osmanlı Bosna Hersek Tarihi
15. yüzyılın başlarından itibaren, Avrupa fetihlerine başlamış olan Osmanlı İmparatorluğu, Balkan yarımadası için büyük bir tehdit olarak görülmüş, bu dönemde Bosna’da siyasi ve sosyal çalkantılar sürmüştür. 1463 yılında Bosna resmi olarak Osmanlı yönetimine geçmiş; 1483 yılında ise Bosna’nın güneyinde yer alan Hersek bölgesi Osmanlı tarafından ele geçirilmiştir.
1699 yılında imzalanan Karlowitz Antlaşması ile Bosna tekrar Osmanlı İmparatorluğu’nun sınır eyaleti haline gelmiştir. Karlowitz Antlaşması’ndan sonra, Bosna’da sonraki yüzyılda da devam edecek bir politik ve sosyal kargaşa ortamı hakim olmaya başlamış, çok sayıda isyan ve veba salgınları yaşanmıştır. 1875 yılında Bosna’da, yaygın ve hızlı bir köylü ayaklanması olarak anılan Hersek isyanı başlamış ve kısa sürede bazı Balkan devletlerini ve batı ülkelerinin desteğini kazanmıştır. Hersek isyanının sonucunda, 1878 yılında yapılan Berlin Antlaşması ile Bosna, savaşılmadan Osmanlı İmparatorluğu’ndan Avusturya- Macaristan İmparatorluğu’nun idaresine verilmiştir.
Osmanlı Döneminde Bosna’nın Sosyal Yapısı
Osmanlı yönetimine giren Bosna’da toplumun bir kısmı İslam dinini benimsemiş, bir kısmı ise din değiştirmeyi kabul etmemiştir. Osmanlı yönetimi, İslam dinini kabul etmeyen Boşnakların kendi dini vecibelerini yerine getirmelerine izin vermiştir. Bosna’da inşa ettiği cami, tekke ve türbelerle Osmanlı idaresi, zaman içerisinde Boşnak yaşamını ve kültürünü derinden etkilemiştir.
Dört yüzyıl süren Osmanlı yönetimi boyunca, İslam dinini kabul edenlerin artmasıyla birlikte; savaş, göç ve salgın hastalıklar nedeniyle o döneme dek çok defa değişen Bosna’nın nüfus yapısı önemli ölçüde etkilenmiştir. Bosna’nın Osmanlı idaresinde bulunduğu dönemde, Slavca konuşan yerli bir Müslüman topluluk ortaya çıkmış ve sonunda Bosna’daki en büyük etnik dini grup haline gelmiştir.
Osmanlı Döneminde Bosna’da Yapılaşma
Osmanlı İmparatorluğu, Orta Avrupa’ya doğru genişledikçe, Bosna bir sınır eyaleti olmanın baskısından kurtulmuş ve uzun bir refah dönemine girmiştir. Osmanlı dönemi boyunca Bosna’da, zaman içinde her biri ayrı bir bölgesel ticaret ve kültür merkezi haline gelen, Saraybosna ve Mostar gibi birçok kent kurulmuş; çok sayıda anıtsal yapı ve ulaşım yapısı inşa edilmiştir.
Bosna’nın Fethi Ne Zamandır?
Bosna’nın fethi, 1463- 1464 yıllarında Osmanlı padişahı Fatih Sultan Mehmed tarafından gerçekleştirilmiştir.
Bosna Hersek’in Osmanlı Hakimiyetine Girmesinin En Önemli Sonucu Nedir?
Bosna Hersek’in Osmanlı hakimiyetine girmesinin en önemli sonucu, Osmanlı idaresinin Bosna’nın politik ortamı ve kültürel yaşamına önemli değişiklikler getirmiş olmasıdır. Balkanlar tarihinde az görünür bir durum olarak, Osmanlı yönetimi boyunca Bosna Hersek’in yerel kimliği ve toprak bütünlüğü korunmaya çalışmış, aynı zamanda Bosna Osmanlı sancağı haline getirilmiştir. Osmanlı idaresi, Bosna sancağının yönetimine yeni toprak mülkiyet sistemi ve idari kurumların düzenlenmesi gibi önemli yenilikler getirmiştir.
Bosna Hersek Ne Zaman Kaybedildi?
Bosna Hersek, 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması ile Osmanlı İmparatorluğu’ndan Avusturya- Macaristan İmparatorluğu’nun kontrolüne geçmiştir. Berlin Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’da güç kaybetmesine ve kendi sınırlarına çekilmeye başlamasına neden olmuştur.
Bosna Hersek’teki Osmanlı Eserleri Nelerdir?
Bosna Hersek’te yer alan başlıca Osmanlı eserleri aşağıda listelenmiştir.
- Başçarşı
- Gazi Hüsrev Bey Camii
- Ali Paşa Camii
- Keçi Köprüsü
- Mostar Köprüsü
- Mostar Saat Kulesi
- Tabakhane Hamamı
- Karagöz Bey Camii
- Koski Mehmed Paşa Camii
- Ferhad Paşa Türbesi
- Haci Zülfikar Camii
- Fetih Camii
- Atik Ali Paşa Camii
- Atik Behram Bey Camii
- Ahmet Ağa Camii
- Moriça Han
- Cobanija Camii
- Begsuja Camii
- Sultan Abdülaziz Han Camii
- Sultan 3. Ahmet Camii
- Süleymaniye Camii
4- Avusturya Macaristan Döneminde Bosna Hersek Tarihi
1878 Berlin Antlaşması ile Osmanlı İmparatorluğu’ndan Avusturya- Macaristan İmparatorluğu’nun kontrolüne geçen Bosna Hersek, otuz yıl süren bir iç çatışma ortamının ardından, 1908 yılında resmi olarak İmparatorluğun topraklarına katılmıştır. Bosna Hersek’in Avusturya- Macaristan topraklarına katılmasından sonra, Hersek başta olmak üzere ülkenin belirli bölgelerinde gerginlikler devam etmiş ve çoğunlukla Müslüman muhaliflerin oluşturduğu kitlesel bir göç meydana gelmiştir.
Bosna Hersek’te yıllardır süren İç çatışmaların kontrol altına alınmasıyla birlikte, Avusturya- Macaristan İmparatorluğu’nun baş hanedanı Habsburg yönetimi, birçok sosyal ve idari reformu yürürlüğe koymuştur. Habsburg yönetimi Bosna Hersek’i, yükselen güney Slav milliyetçiliğinin zayıflatılmasına yardımcı olacak politik bir model olarak tasarlamış; bu yolda yeni siyasi uygulamalar, yasal düzenlemeler, ekonomi ve modernleşme politikasını hayata geçirmiştir. Çoğulcu bir Bosna ulusu idealini savunan Avusturya- Macaristan Habsburg politikası, 19. yüzyılın ortalarında Balkanlarda yerleşmeye başlayan milliyetçilik dalgasını kontrol altına alamamıştır. Birleşik güney Slav devleti fikri, o dönemde Bosna Hersek de dahil olmak üzere bölgede popüler bir siyasi ideoloji haline gelmiştir.
Birinci Dünya Savaşı
1908 yılında Avusturya- Macaristan yönetiminin Bosna Hersek’i resmi olarak ilhak etme kararı, diğer adıyla Bosna krizi, bölgedeki milliyetçileri hareketlendirmiş ve siyasi ortamdaki gerginliği yükseltmiştir. 28 Haziran 1914’te Bosna’nın başkenti Saraybosna’da, Avusturya veliahtı Arşidük Franz Ferdinand’ın, Gavrilo Princip adlı bir Sırp milliyetçisi tarafından suikasta uğrayarak öldürülmesi, Bosna Hersek’teki politik kargaşayı alevlendirmiştir. Franz Ferdinand suikastinden beş hafta sonra Avrupa’da I. Dünya Savaşı başlamıştır. 1. Dünya Savaşı sırasında Boşnak nüfusunun yüzde 10’u savaşta yaşamını yitirmiş, Bosna Hersek ise savaştan Avrupa’ya göre çok daha az tahribatla çıkmıştır. 1918 yılında Bosna’daki Avusturya- Macaristan hakimiyeti sona ermiş ve ülke, Sırplar, Hırvatlar ve Slovenlerden oluşan Güney Slav krallığına dahil edilmiştir.
5- Yugoslavya Krallığı
1 Aralık 1918’de Sırp prensi Aleksander’in öncülüğünde Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı kurulmuştur. Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığının 1929 yılında Yugoslavya Krallığı olarak değiştirilmiştir. Yugoslavya Krallığı 1918 yılından 2. Dünya Savaşı’nın sonuna dek Balkan Yarımadası’nın batı kesiminde yönetimini sürdürmüştür.
Balkanlarda hüküm sürdüğü 1918 ve 1941 yılları arasında Yugoslavya Krallığı’nın yönetim alanı; günümüz ülkeleri Bosna Hersek, Makedonya, Sırbistan, Kosova ve Karadağ’ın bütünü ile Hırvatistan ve Slovenya ülkelerinin de bir kısmını kapsayan geniş bir coğrafyayı kapsamıştır.
Yugoslavya Krallığı’nın Siyasi Çalkantı Dönemi
Yugoslavya Krallığı’nda 1920 yılında yürürlüğe giren ve merkeziyetçiliği getiren yeni anayasanın ardından, Nikola Pasiç’in başbakanlığında kurulan hükümetler, Sırplar arasında süren politik çekişmeleri ve Hırvat- Sloven ayrılıkçı hareketlerini kontrol altına alamamıştır. Pasiç’in başbakanlığı ve 1921’de tahta çıkan 1. Aleksander dönemlerinde, bölgede artan ayrımcılık ve yolsuzluklara bağlı olarak siyasi atmosfer giderek bozulmuştur. 1928 yılına gelindiğinde, ülkede sürmekte olan siyasi gerginlik, Karadağlı bir milletvekilinin iki Hırvat milletvekilini öldürmesi sonucunda tavan yapmıştır ve parlamentoda görev yapan Hırvat milletvekilleri istifa ederek, Zagreb’de ayrı bir meclis toplamıştır.
Birinci Aleksander Diktatörlüğü
Yugoslavya Krallığının yükselen siyasi çalkantılara sahne olmasıyla birlikte, Yugoslavya Kralı 1. Aleksander 1929 yılında meclisi feshetmiş, anayasayı yürürlükten kaldırmış ve kendi diktatörlüğünü ilan etmiştir. Diktatörlüğe geçişin ardından öncelikle ülkenin adını Yugoslavya olarak değiştiren 1. Aleksander; yerel yönetim sistemini yenilemiş, bölgesel ve dinsel partileri kapatmış, baskıcı bir yönetim sistemini tüm ülkede işler hale getirmiştir.
Yugoslavya Krallığının Çöküşü
Yugoslavya 1921 ve 1934 yıllarında girdiği bölgesel ittifaklarla bölgedeki konumunu sağlama almaya çalışmış ancak başarılı olamamıştır. İkinci Dünya Savaşı’nın ilk zamanlarında tarafsızlığı tercih eden Yugoslavya, 1941 yılının Mart ayında savaştaki yerini almıştır. Nazi Almanyası, Sovyetler Birliği’ne harekat düzenlemeden önce güney cephesini korumak amacıyla, 6 Nisan 1941 tarihinde Yugoslavya’ya saldırmış ve krallığın sonunu getirmiştir.
6- İkinci Dünya Savaşı
Yugoslavya Krallığı’nın 1941 yılında Alman Nazi güçleri tarafından ele geçirilmesi ile birlikte, Bosna Hersek, Bağımsız Hırvatistan Devleti’ne dahil edilmiştir. Bağımsız Hırvatistan Devleti döneminde, gerek 2. Dünya Savaşının etkileri gerekse Bosna’daki çetelerin yürüttüğü zulüm ve soykırımlar nedeniyle karanlık bir süreç yaşanmıştır.
Bosna Hersek’te Çetelerin Yükselişi
İkinci Dünya Savaşı sürerken, Yugoslavya’yı ele geçiren Nazi kuvvetleri bölgede geniş bir soykırım yaparak, Yahudi ve Çingene topluluklarını toplama kamplarında ölüme göndermiştir. Bağımsız Hırvatistan Devleti’nin yönetimde olduğu yıllarda, Bosna Hersek’te Mihverler, Ustaşalar ve Çetnikler gibi yeni etnik hareketler türemeye başlamıştır. Ustaşa toplama kamplarında yüz binlerde Sırp katledilmiş, bunun üzerine Sırplar milliyetçi hareket cephesinde yer alan Çetniklere katılmıştır. Çetnikler, Bosna Hersek’te faal oldukları süre boyunca yaygın bir katliam stratejisi izlemiş, özellikle Müslüman köylerini sürekli olarak ele geçirip yok etmiştir. Çetniklerin, Bosna Hersek ve çevresinde yaklaşık 90 bin kişilik bir Müslüman nüfusu katlettiği tahmin edilmektedir.
Bosna Hersek’te Partizanlar Direnişi
1941 yılında Josip Broz Tito yönetimindeki Yugoslavya Komünist Partisi, Yugoslavya’daki Alman Nazi işgaline karşı yeni bir direniş gücü olarak harekete geçmiştir. Partizanlar adıyla anılan ve farklı etnik kimlikleri barındıran Yugoslavyalı komünistlerin gerilla örgütü, Mihver, Ustaşa ve Çetnik güçlerine karşı silahlı mücadele başlatmıştır. 1942 yılında Tito yönetiminde bir araya gelen Yugoslavya Antifaşist Ulusal Kurtuluş Konseyi, Partizanlar direnişinin tüm Yugoslav halklarını birleştirecek bir siyasal programa kavuşmasını amaçlamıştır.
Yugoslavya Antifaşist Ulusal Kurtuluş Konseyi 1943 yılında Jajce’de toplanmış ve burada Bosna-Hersek, Yugoslavya federasyonu içinde bir cumhuriyet olarak yeniden kurulmuştur. Alman Nazi birliklerinin kuşatma çabalarına karşılık veren Partizan kuvvetleri, 6 Nisan 1945 tarihinde Saraybosna’ya ulaşarak, Yugoslavya bağımsızlık mücadelesi için bir dönüm noktası olan zaferi elde etmişlerdir. Partizanlar’ın Saraybosna’yı ele geçirmesiyle kazanılan zafer, Müttefiklerin siyasi ve askeri desteğini getirmiş ve bütün Yugoslavya Partizan güçlerinin kontrolüne geçmiştir.
7- Sosyalist Yugoslavya
İkinci Dünya Savaşı’nın 1945 yılında sona ermesi ile birlikte, Balkanlarda 6 kurucu devletin oluşturduğu Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti kurulmuş, Balkanlara hüküm süren monarşi devrine son verilmiştir. 1946 yılında yürürlüğe giren Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti anayasası, Bosna Hersek’i yeni devletin altı kurucu devletten biri olarak tanımlamıştır. Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyetinin ilk başkanı Josip Broz Tito olmuştur ve cumhuriyetin adı 1963 yılında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti olarak değiştirilmiştir. Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyetinin kapsadığı alanda bugün Bosna Hersek, Hırvatistan, Sırbistan, Makedonya, Slovenya, Kosova ve Karadağ bulunmaktadır.
Sosyalist Yugoslavya’nın Dağılması
1980’li yıllardan itibaren yükselişe geçen etnik milliyetçilik ile birlikte Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti ülkeleri bağımsızlıklarını talep etmeye başlamıştır. Yugoslavya’da siyasi ve sosyal yaşamın kargaşaya dönüştüğü yıllarda, 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasının da etkisiyle, iç savaşlar yaşanmış ve bu savaşlar sonucunda ülke parçalanarak özerk cumhuriyetlere ayrılmıştır. Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nin dağılması sürecinde, Bosna Hersek 3 Mart 1992 tarihinde bağımsızlığını kazanmıştır.
Tito Bosna’nın da Dahil Olduğu Yugoslav Devleti’ni Ne Zaman Kurmuştur?
Josip Broz Tito, 1946 yılında Bosna Hersek’in de dahil olduğu Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti’ni kurmuştur.
8- Bağımsızlık ve Bosna Savaşı
1990’lı yılların başında Yugoslavya’da iyice artmış olan milliyetçilik, Bosna Hersek’i oluşturan üç ana etnik grup arasında da çatışmalara yol açmıştır. Bosna Hersek’teki Sırplar Yugoslavya Federasyonu’nda kalmak isterken, Boşnak ve Hırvatlar bağımsızlık kazanmak konusunda ayrılmışlardır. 1991 yılında yayınlanan Egemenlik Bildirisi’nin ardından, 1992 yılının mart ayında yapılan bağımsızlık referandumunda, Bosnalı Sırpların çoğunluğu referandumu boykot etmiş, Boşnak ve Hırvatlar ise yüksek seçmen katılımıyla bağımsızlık lehine oy kullanmışlardır. Bağımsızlık referandumu sonucunda, 3 Mart 1992 tarihinde bağımsızlığını kazanan Bosna Hersek, aynı yıl Amerika Birleşik Devletleri ve diğer batı ülkeleri tarafından tanınmış ve Birleşmiş Milletler’e üye olmuştur.
Bağımsızlığın kazanıldığı Mart 1992’de, doğu ve kuzey Bosna Hersek’te milliyetçi Sırp hareketi başlamış, Bosnalı Sırplar, Boşnak ve Hırvat nüfusu bölgeden temizlemek amacıyla çok sayıda köye saldırı düzenlemiş ve kentleri kuşatmıştır. Bosna Hersek’te Sırp saldırılarıyla yükselen gerilim, 5 Nisan 1992 tarihinde Sırpların Saraybosna’daki bir protesto gösterisi sırasında Boşnak bir kadını öldürmesi ile doruğa ulaşmış ve bu olay Sırplar, Boşnaklar ve Hırvatlar arasında çıkan Bosna Savaşı’nın başlangıcı olarak kabul edilmiştir.
Bosna Savaşı
6 Nisan 1992 tarihinde Saraybosna’da patlak veren Bosna Savaşı’nda Sırp kuvvetleri kısa sürede ülkenin büyük kısmını kontrolü altına almıştır. Sırp Cumhuriyet Ordusu, Yugoslavya Halk Ordusu’ndan kalan teçhizatı kullanarak ve sivil gönüllülerin desteğini de alarak, 1992 yılı boyunca süren saldırılarla Bosna Hersek’in yaklaşık yüzde yetmişini denetim altına almıştır.
1994 yılının Mart ayında Boşnak ve Hırvat liderler arasında imzalanan Washington anlaşmaları ile ortak bir Boşnak- Hırvat Bosna Hersek Federasyonu kurulmuştur. Boşnak- Hırvat Bosna Hersek Federasyonu’nun kurulması Bosna Savaşı’nın gidişatını değiştirmiştir. 14 Aralık 1995 tarihinde, dönemin Bosna Hersek cumhurbaşkanı Aliya İzzetbegoviç, Hırvatistan cumhurbaşkanı Franjo Tudman ve Yugoslavya cumhurbaşkanı Slobodan Miloseviç tarafından Paris’te imzalanan Dayton Antlaşması, Bosna Savaşı’nı sonlandırmıştır. Üç yıl süren Bosna Savaşı boyunca 90.000 ile 110.000 arasında insan öldürülmüş, 2 milyondan fazla kişi yerinden edilmiştir.
Srebrenitsa Katliamı
1993 yılında Birleşmiş Milletler tarafından Bosna Hersek’te, Srebrenitsa’yı da içeren 6 güvenli bölge ilan edilmiştir. 1995 yılında Saraybosna’da yükselişe geçen Sırp kuşatması, NATO’nun Sırplara karşı başlattığı müdahalenin de etkisi ile, silahsız ve yalnız bırakılan Srebrenitsalı Boşnaklar için ciddi bir tehdit oluşturmaya başlamıştır. 1995 yılında, Sırp kuvvetleri Srebrenitsa’ya doğru ilerlemeye başlamış, yaklaşan Sırp tehdidi üzerine Srebrenitsa’da yaşayan yaklaşık 25.000 Boşnak şehri terk etmiş ve diğer güvenli bölgelere sığınmıştır. Sırp general Mladiç ve Hollandalı Birleşmiş Milletler güçleri anlaşma sağlayarak, Sırp kuvvetlerinin Srebrenitsa’ya hiçbir engelle karşılaşmadan girmelerini sağlamıştır. 1995 yılının Temmuz ayında, 8000 kadar Boşnak erkeğin katledildiği ve bir hafta süren Srebrenitsa katliamı, Avrupa’da İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana yapılmış en kanlı ve geniş katliamlardan biri olarak tarihe geçmiştir. Srebrenitsa katliamının ardından, o güne kadar savaşa kayıtsız kalan batı toplumu arasında Sırplara yöneltilen tepkiler artmış ve 1995 yılında imzalanan Dayton Antlaşması ile Bosna Savaşı sona ermiştir.
Sırp Bosna Savaşı Nasıl Başlamıştır?
Bosna Savaşı, 5 Nisan 1992 tarihinde Bosnalı Sırpların Saraybosna’daki bir protesto gösterisinde Boşnak sivil bir kadını keskin nişancıyla öldürmesi sonucunda başlamıştır. 6 Nisan 1992 tarihinde Saraybosna’da Bosna Sırp savaşı resmen başlamıştır.
Bosna Savaşı Kimler Arasında Oldu?
Bosna Savaşı’nda birbirleriyle doğrudan çatışmaya giren esas taraflar Bosnalı Sırplar ve Boşnaklardır. Bosna Savaşı boyunca Sırp kuvvetleri Rusya tarafından, Boşnaklar ise Amerika Birleşik Devletleri tarafından desteklenmiştir.
Bosna Hersek Savaş Lideri Kimdir?
Bosna Savaşı sırasında etkili olan Bosna lideri ve komutanları; Bosna Hersek devlet başkanı Aliya İzzetbegoviç, Yugoslavya devlet başkanı Slobodan Miloseviç, Hırvatistan devlet başkanı Franjo Tudman, Bosna Sırp ordusunun başkomutanı Ratko Mladiç ve Bosnalı Sırp siyasetçi Radovan Karaciç’tir.
Bosna Hersek Savaşı’nda Türkiye Ne Yaptı?
Türkiye Cumhuriyeti, Bosna Hersek’in bağımsızlığını 6 Şubat 1992 tarihinde tanımış, aynı yıl Türkiye ve Bosna Hersek arasında diplomatik görüşmeler sürdürülmüştür. Bosna savaşı ve Türkiye ilişkileri 1992 yılında Türkiye cumhurbaşkanı olan Süleyman Demirel döneminde yürütülmüştür. Türkiye, Bosna Hersek olayı sırasında, 1995’in Temmuz ayında Bosna Hersek ve Hırvatistan arasında yapılan anlaşma süreçlerinde arabuluculuk rolünü üstlenmiştir.
Bosna Hersek Srebrenitsa Katliamı Ne Zaman Gerçekleşmiştir?
Srebrenitsa katliamı, Bosna savaşı sırasında NATO’nun Sırp kuvvetlerine karşı başlattığı hava saldırılarının ardından, 1995 yılının Temmuz ayında gerçekleştirilmiştir. Srebrenitsa Bosna Hersek savaşı sırasında Birleşmiş Milletlerin ilan ettiği 6 güvenli bölgeden biri olsa da, Birleşmiş Milletlerin Hollanda güçleri tarafından silahsız bırakılmış ve Sırplara karşı savunmaya geçmesi engellenmiştir.
Bosna Katliamını Kim Yaptı?
Bosna Hersek’in Srebrenitsa kentinde gerçekleşen katliam, Bosnalı Sırp kuvvetleri tarafından gerçekleştirilmiştir.
Sırpların Bosna Hersek Katliamında Kaç Kişi Öldü?
Sırpların Bosna Savaşı sırasında gerçekleştirdiği ve bir hafta süren Srebrenitsa katliamında 8000 Boşnak yetişkin ve genç öldürülmüştür. Srebrenitsa’da tarihin en kanlı soykırımlarından biri olarak kaydedilen Bosna katliamı kadınlar ve çocukların da öldürüldüğü belgelerle ispatlamıştır. Uzun yıllardır süren savaş ortamında Bosna vahşeti en yoğun ve kanlı haliyle Srebrenitsa’da yaşamıştır.
Bosna Hersek Soykırımı Ne Zaman Kabul Edildi?
Bosna Hersek katliamı hakkında bilgi veren kaynaklara göre, 2004 yılında, Lahey’de bulunan Eski Yugoslavya Hakkındaki Uluslararası Ceza Mahkemesi, oybirliğiyle alınan bir kararla, Bosna’da yapılan katliamın bir soykırım ve uluslararası hukuka göre suç olduğuna karar vermiş; bu karar 2007 yılında Uluslararası Adalet Divanı (UAD) tarafından da onaylanmıştır. Srebrenitsa katliamının; 25 bin ile 30 bin arasında Müslüman kadın, çocuk ve yaşlının istismar ve zorla yerinden edilmesi nedeniyle soykırım teşkil ettiği kabul edilmiştir.
2013, 2014 ve 2019 yıllarında Hollanda Yüksek Mahkemesi ve Lahey Bölge Mahkemesi tarafından verilen kararlarda Hollanda devleti, Srebrenitsa’da 300’den fazla ölümü önlemek için gerekeni yapmamaktan sorumlu tutulmuştur. Hollanda mahkemesi, katliamın yapıldığı Srebrenitsa’da Hollandalı askerlerin suç işlediğine karar vererek, ölümlerin yüzde otuzundan Hollanda devletinin sorumlu tutulması gerektiğini açıklamıştır. 2013 yılında Sırbistan Cumhurbaşkanı Tomislav Nikoliç Srebrenitsa’daki yaşananların suç olduğunu kabul ederek özür dilemiş, fakat soykırım yapıldığını kabul etmemiştir.
Uluslararası Savaş Suçluları Mahkemesi tarafından Srebrenitsa katliamından sorumlu tutulan ve mahkum edilen Sırp subaylar ve siyasetçiler; Momcilo Krajisnik, Bilyana Plavsiç, Ratko Mladiç, Zdravko Tolimir ve Radovan Karadziç’tir.
Bosna Hersek Sırbistan Savaşı Ne Zaman Sona Ermiştir?
Bosna Savaşı, 14 Aralık 1995 tarihinde Paris’te, Bosna Hersek, Hırvatistan ve Yugoslavya devlet başkanları tarafından imzalanan Dayton Antlaşması ile sona ermiştir.Bosna Savaşı’nın sona ermesiyle birlikte, üç yıl boyunca yoğun Sırp saldırıları ve katliamlar altında yaşayan Boşnaklar için Bosna Hersek kurtuluşu gerçekleşmiştir.
Bosna Savaşı Sonuçları Nelerdir?
1995 yılında sona eren Bosna Savaşı’nın sonuçları aşağıda listelenmiştir.
- Üç yıl süren Sırbistan Bosna savaşı boyunca 90.000 ile 110.000 arasında insan öldürülmüştür.
- İki milyondan fazla insan zorla yerinden edilmiştir.
- Bosna Savaşı, Avrupa’da 2. Dünya Savaşı’nın bitmesinden bu yana gerçekleşen en yıkıcı çatışma olarak kaydedilmiştir.
- Dayton Antlaşması ile bugünkü devlet yapılarının temeli kurulmuştur.
Bosna Savaşı’nı Anlatan Filmler Nelerdir?
Bosna Savaşı ile ilgili filmler aşağıda listelenmiştir.
- Yağmurdan Önce (1994)
- Yeraltı (1995)
- Kusursuz Çember (1997)
- Saraybosna’ya Hoşgeldiniz (1997)
- Savaş Günahları (1998)
- Düşman Hattı (2001)
- Tarafsız Bölge (2001)
- Esma’nın Sırrı (2006)
- Av Partisi (2007)
- Ölüm Çiçekleri: Saraybosna (2007)
- Muhbir (2010)
- Kan ve Aşk (2012)
- Sen Dünyaya Gelmeden (2012)
- Üç Yol (2013)
- Kayıp Zamanlar, Srebrenitsa- Prijedor (2014)
- Annemin Yarası (2016)
Bugüne kadar çekilen Sırp Bosna savaşı filmleri ve belgeselleri özellikle Srebrenitsa’da yaşanan katliama odaklanmaktadır. Bosna Hersek filmleri 1990’lı yılların başından itibaren giderek yükselen bir siyasi çalkantı dönemini, yaşanan toplumsal acıları ve sonuçlarını anlatmaktadır.
Bosna Savaşı’nı Anlatan Kitaplar Nelerdir?
Bosna Savaşı’nı konu edinen kitaplar aşağıda listelenmiştir.
- Bosna Savaşı, Srebrenitsa Katliamı ve Türk Romanı, Demet Yener
- Kanatsız Kumru, Zeynep Özmen
- İstanbul’a Bir Şey Olursa Saraybosna Var, Gürsu Erinç
- Sevdalinka, Ayşe Kulin
- Saklı Gül, Reyes Monforte
- Elveda Saraybosna, Atka Reid
- Srebrenitsa’nın Öyküsü, İsnam Taljiç
- İncir Kuşları, Sinan Akyüz
- Son Tanık, Glenn Meade
- Kitabın Kulları, Geraldine Brooks
- Leyla, Alexandra Cavelius
- Kurşunların da Rengi Var, Emine Seçeroviç Kaşlı
Bosna Savaşı yıllarının geride kalmasıyla birlikte Bosna Hersek edebiyatı daha çok Bosna Savaşı hikayeleri ve tanıklıklarına odaklanan, Bosna Hersek katliamını anlatan kitaplar yayınlanmıştır.
Bosna Savaşı Şarkıları Nelerdir?
Bosna Savaşı döneminde halk arasında bilinen şarkılar aşağıda listelenmiştir.
- Şimdi Bosna’ya yardım et
- Saraybosna asla unutmayacak
- Dragan Vikiç’in bayrağını taşıyın
- Çok anne olacak
- Hiç yoksa bir mektup gönderebilirsin
Bosna Hersek’in Kurucusu Kimdir?
Bosna Hersek Cumhuriyeti, 1992 yılında ilk cumhurbaşkanı olan Aliya İzzetbegoviç tarafından kurulmuştur.
9- 21. Yüzyıl Bosna Hersek Tarihi
Bosna Savaşı’nın sona ermesinden bu yana Bosna Hersek, yeni ve kapsayıcı bir devlet inşa etmek için uğraş vermiştir. Bosna Hersek’te, Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti şeklinde iki özerk devlet yapısını içeren bir idari bölgeleme bulunmaktadır. Dayton Antlaşması gereğince, Brçko yerleşiminin Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti’nden ayrı olarak, kendine ait bir yerel yönetim birimi bulunmaktadır.
Bosna Hersek 21. yüzyıla, dünyanın gelişmekte olan ülkelerinden biri olarak girmiş ve Birleşmiş Milletlerin 2020 İnsani Gelişme Endeksi’nde 73. sırada yer almaktadır. Bosna Hersek Cumhuriyeti; Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, Akdeniz için Birlik, Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı ve Barış için Ortaklık üye devletleri arasında yer almaktadır. Bosna Hersek, Avrupa Birliği’ne potansiyel aday, NATO’ya ise aday statüsündedir.
Bosna Hersek ve Avrupa Birliği İlişkileri
Bosna Hersek 2008 yılında, Avrupa Birliği ile İstikrar ve Ortaklık Anlaşmasını imzalamış, bu anlaşma ancak 2015 yılında yürürlüğe girmiştir. 15 Şubat 2016 tarihinde Bosna Hersek resmi Avrupa Birliği üyelik başvurusu yapmıştır. Avrupa Birliği konseyi, Bosna Hersek’in üyelik başvurusu üzerine; ülkede reform uygulamalarının ilerletilmesi, Avrupa Birliği koordinasyon mekanizmasının oluşturulması ve Bosna Hersek- AB İstikrar ve Ortaklık Anlaşmasının, Hırvatistan’ın Avrupa Birliği üyeliğini gözetecek şekilde, yeniden düzenlenmesi şartlarını ortaya koymuştur. Avrupa Birliği konseyinin belirlediği şartlar, Bosna Hersek hükümeti tarafından 2016 yılı ortalarına kadar yerine getirilmiştir. Bosna Hersek bugün Avrupa Birliği potansiyel aday statüsündedir.
Bosna Hersek ve NATO İlişkileri
Bosna Hersek’teki siyasi partiler NATO üyeliği konusunda fikir ayrılığında bulunmaktadır. Parlamentodaki Boşnak ve Hırvat partileri Bosna Hersek’in NATO üyeliğini desteklerken, Bosnalı Sırp partileri NATO üyeliğine karşı daha dikkatli bir tutum içinde ve konunun referanduma götürülmesi gerektiği görüşündedir. 2010 yılı itibariyle Bosna Hersek, NATO’ya aday ülkeler arasında yer almaktadır.
Bosna Hersek’te İşçi Protestoları
Bosna Hersek’te 2014 yılında gerçekleşen işçi protestoları, ülkede 21. yüzyılın en önemli siyasi ve toplumsal olaylarından sayılmaktadır. 4 Şubat 2014 tarihinde Tuzla kasabasında, işçiler Bosna Hersek hükümetine karşı protesto gösterileri düzenlenmeye başlamıştır. Özelleştirilen veya kapatılan fabrikaların işçileri, giderek bozulan ekonomik durumlarına bağlı olarak Bosna Hersek hükümetine dava açmak amacıyla bir araya gelmiştir. Tuzla’da başlayan olaylar kısa süre içinde Bosna Hersek’in geneline yayılmış ve Saraybosna, Mostar, Zenica, Bihaç, Brcko başta olmak üzere yirmiye yakın kentte şiddetli çatışmalar yaşanmıştır. Bosna Hersek medyası bu süreçte aralarında polis memurlarının da bulunduğu yüzlerce kişinin yaralandığını bildirmiştir. İşçi protestoları, Bosna Hersek’te; zayıf ekonomik yapı, yüksek işsizlik oranları ve siyasi eylemsizlik gibi çözülemeyen sorunlar karşısında halkta ortaya çıkan bir öfke patlaması şeklinde tarif edilmektedir.
Bosna Hersek Tarihinde Önemli Olaylar Nelerdir?
Bosna Hersek tarihinde gerçekleşen önemli olaylar aşağıda listelenmiştir.
- Avusturya- Macaristan kontrolü: 1908 yılında Bosna Hersek Osmanlı İmparatorluğu tarafından Avusturya- Macaristan İmparatorluğu’nun kontrolüne verilmiştir.
- Franz Ferdinand suikasti: 1914 yılında Bosnalı Sırp bir öğrencinin Avusturya Arşidükü Franz Ferdinand’ı öldürmesi, 1. Dünya Savaşının başlamasına neden olmuştur.
- Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı’na geçiş: 1918 yılında Bosna Hersek Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı’na dahil edilmiştir.
- Sırp, Yahudi ve Çingene soykırımı: 1941 yılında Alman Nazi birlikleri Bosna Hersek’te Sırp, Yahudi ve Çingeneleri hedef alarak etnik temizlik yapmaya başlamıştır.
- Partizanlar direnişi: 1945 yılında Tito önderliğindeki Partizanlar direnişi, ülkedeki Alman Nazi kuvvetlerini dağıtarak zafer kazanmıştır.
- Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti dönemi: 1945 ve 1991 yılları arasındaki dönemde Bosna Hersek, Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti ülkelerinden biri olmuştur.
- Ayrılıkçılar koalisyon hükümeti: 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra ülkedeki ayrılıkçılar ilk çok partili seçimi kazanmış ve koalisyon hükümetini kurmuşlardır.
- 1992 Bağımsızlık referandumu ve bağımsızlık ilanı: 1992 yılında Bağımsızlık referandumu yapılmış, Boşnak ve Hırvatların ittifak kurmasıyla Sırplar saf dışı edilmiştir. Bosna Hersek, Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nden ayrılarak bağımsızlığını kazanmıştır.
- Bosna Savaşı’nın başlaması: 1992 yılının nisan ayında Bosnalı Sırpların Saraybosna’daki protesto gösterisinde Boşnak sivil bir kadını öldürmesi sonucunda Saraybosna’da Bosna savaşı resmen başlamıştır.
- Srebrenitsa katliamı: 1995 yılında Bosnalı Sırp birlikleri, General Ratko Mladiç komutasında 8000’den fazla Müslüman’ın öldürüldüğü Srebrenitsa katliamını gerçekleştirmiştir.
- Dayton Antlaşması ve savaşın sona ermesi: 1995 Aralık’ta Dayton Antlaşmasının imzalanmasıyla Bosna Savaşı sona ermiş, Bosna Hersek iki ayrı idari bölgeye bölünmüştür.
- Bosna Savaşı mahkemeleri: 1996 yılında Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi, Bosna Savaşı suçlularını cezalandırmak amacıyla Lahey’de çalışmaya başlamıştır.
- General Radislav Krstic duruşması: 2001 yılında Lahey savaş suçları mahkemesi, Bosnalı Sırp General Radislav Krstic’i Srebrenica’da binlerce erkek ve oğlan çocuğunun katledilmesindeki rolü nedeniyle soykırımdan suçlu bulmuş ve 46 yıl hapis cezasına mahkum etmiştir.
- Barış için Ortaklık programına giriş: 2006 yılında Bosna Hersek, NATO’nun Barış için Ortaklık ön üyelik programına katılmıştır.
- Uluslararası Adalet Divanı soykırım kararı: 2007 yılında Uluslararası Adalet Divanı, 1995 Srebrenitsa katliamının soykırım teşkil ettiğine hükmetmiş, ancak Sırbistan’ı doğrudan sorumlu tutmadığını açıklamıştır.
- Radovan Karadziç’in tutuklanması: 2008 yılında savaş döneminde görev yapmış Bosnalı Sırp lider Radovan Karadziç, yaklaşık 13 yıl süren kaçaklıktan sonra Belgrad’da, savaş suçları işlemek suçlamasıyla tutuklanmıştır.
- Ratko Mladiç’in tutuklanması: 2011 yılında dünyanın en çok aranan savaş suçu zanlılarından biri olan Bosnalı Sırp ordu komutanı Ratko Mladiç, Sırp makamları tarafından tutuklanmıştır.
- Bosnalı Hırvat liderler duruşması: 2013 yılında Birleşmiş Milletler mahkemesi, Bosna Savaşı sırasında görev yapmış 6 Bosnalı Hırvat lideri, savaş suçları ve insanlığa karşı işledikleri suçlardan ötürü suçlu buldu.
- Avrupa Birliği üyelik başvurusu: 2015 yılında Bosna Hersek, Avrupa Birliği üyelik başvurusunda bulunmuştur.
- Radovan Karadziç duruşması: 2016 yılında Lahey’deki Birleşmiş Milletler mahkemesi, eski Bosnalı Sırp lider Radovan Karadziç’i soykırım ve savaş suçlarından suçlu bulmuş ve 40 yıl hapis cezasına mahkum etmiştir.
- Ratko Mladiç duruşması: 2017 yılında eski Bosnalı Sırp ordu komutanı Ratko Mladiç, Bosna Savaşı sırasında soykırım ve insanlığa karşı suç işlemekten ömür boyu hapis cezasına çarptırılmıştır.
- Sırp Cumhuriyeti başkanlık seçimi: 2018 yılında milliyetçi Milorad Dodik, üç üyeli federal cumhurbaşkanlığında Sırp koltuğunu kazanmış ve Sırp Cumhuriyeti’nin federasyondan ayrılmasını önermiştir.