Portekiz mimarisi, Azorlar ve Madeira bölgelerinde bulunan eski medeniyetlerden ve modern çağlardaki Portekiz etkisinden esinlenen ve dünyaca meşhur olan mimarları bünyesinde barındırmaktadır. Portekiz kültürünün diğer bileşenleri gibi Portekiz mimarisi de tarih boyunca etkileşim içinde olunan Romalılar, Vizigotlar ve Moorslar gibi medeniyetlerden yansımalar taşımaktadır. Portekiz İmparatorluğu’nun tarihinde büyük etkiye sahip olan Brezilya ve Uruguay gibi Güney Amerika ülkeleri ile Portekiz sömürgesinde olan Afrika ülkeleri Portekiz mimarisine miras bırakmıştır.
Portekiz modern mimarisi, genellikle evrensel kavramlardan ilham alarak çağdaş mimariye uyum göstermektedir. Portekiz’de bulunan mimari tasarımlar uluslararası düzeyde ön plana çıkmakta ve kendine özgü tarzlar yansıtmaktadır. Portekiz’in başkenti Lizbon’da yer alan modern mimariden Portekiz’in kırsal kesimindeki yer alan tarihi bir kiliseye dek Portekiz mimarisine meşhur mimarlar öncülük etmektedir.
Lizbon’daki ön plana çıkan modern mimari, genellikle geçmişi yansıtmakta ve şehrin mimari mirasını gelecek kuşaklara aktarmaktadır. Portekiz’in başkentinde yer alan 18. ve 19. yüzyıldan kalma terk edilmiş binalar, günümüzde mimarlar tarafından restore edilerek yeniden tasarlanmaktadır ve mimari ekol devam ettirilmektedir.
Portekiz Mimarisi Nasıl Şekillenmiştir?
Portekiz mimarisinde; Megalitik Dönem, Ketler Dönemi, Roma Dönemi, Romanesk Öncesi Dönem, Mağribi Dönemi, Gotik Dönem, Manuelin Dönem, Rönesans Dönemi, Maniyerizm akımı, Barok Dönem, Rokoko akımı, Pombaline Dönem, Neoklasik akım, Neo- Manuelin Dönem, Neo- Mudéjar Dönem, Art Nouveau Dönem ve Portekiz Modern Dönem etkileri bulunmaktadır.
Portekiz mimari tarihinin en önemli isimleri arasında Diogo de Arruda (15-16 yy.), João Antunes (17.yy.), Eugénio dos Santos (18.yy.), José Luís Monteiro (19.yy.), Raul Lino Cassiano Branco ve Fernando Távora (20.yy.) sayılabilmektedir. Yaşayan ünlü Portekizli mimarlar arasında Gonçalo Byrne, Eduardo Souto de Moura, António Maria Braga, João Carrilho da Graça ve Álvaro Siza Vieira bulunmaktadır.
1. Megalitik Dönem Portekiz Mimarisi
Portekiz’de görülen en eski mimari faaliyetler Neolitik Dönem’de gerçekleştirilmiş ve bu dönemde verilen mimari eserler Megalitik kültürüyle ilişkilendirilmiştir. Portekiz’deki Alentejo bölgesi’nde Anta Grande do Zambujeiro gibi pek çok Megalitik anıt bulunmaktadır.
2. Keltler Döneminde Portekiz Mimarisi
M.Ö. 6. yüzyıldan itibaren Portekiz’in kuzeybatısında Tagus Nehri boyunca Kelt kültürünün mimari etkileri görülmektedir. Keltler Dönemi’ne ait mimari örnekler Paços de Ferreira şehrinin yakınlarındaki Citânia de Sanfins, Guimarães şehrinin yakınlarındaki Citânia de Briteiros ve Varzim şehrinin yakınlarındaki Cividade de Terroso olarak verilebilir. Keltler Dönemi’ndeki Portekiz mimarisinde daha çok taş duvarlar kullanılmıştır ve binaların çatıları çim filizleri ile kaplanmıştır.
3. Roma Dönemi Portekiz Mimarisini Nasıl Etkilemiştir?
Portekiz mimarisi tarihinde en büyük gelişmelerden biri Romalıların M.Ö. 2. yüzyılda Portekiz yarımadasına gelmesiyle yaşanmıştır. Romalılar tarafından fethedilen yerleşim yerlerinde bulunan sokaklar, hamamlar, tapınaklar, tiyatrolar, köprüler ve diğer kamu binalarının inşası ile Roma mimarisi ile modernize edilmiştir.
Roma Dönemi boyunca, Portekiz Tarihi kapsamında büyük bir kültürel etkiye sahip olan Portekiz mimarisi yeni bir boyut kazanmıştır. Roma mimari etkilerinin günümüze kadar en iyi korunduğu yerleşim yeri Coimbra şehrinin yakınlarında bulunan Conimbriga’dır.
4. Romanesk Öncesi Dönem Portekiz Mimarisi
Portekiz coğrafyasındaki Roma egemenliği, M.S. 5. yüzyılda başlayan Germen halklarının istilasıyla sona ermiştir. İstila eden halklardan biri olan Vizigotlar, kendine özgü mimari anlayışlarını Portekiz’de uygulamıştır. Vizigotlar’ın mimari örneklerinden biri olan Saint Frutuoso Şapeli 7. yüzyılda Braga şehrinin yakınlarında inşa edilmiştir.
Romanesk Dönemi’nde inşa edilen mimari yapılarda süsleme büyük bir öneme sahiptir. Portekiz mimarisinde etkiye sahip olan Romanesk Dönemi’nde ülke genelinde çok sayıda kilise inşa edilmiştir.
5. Mağribi Dönemi Portekiz Mimarisi
Portekiz’de 8. yüzyıla kadar yaşanan Roma hakimiyeti, Mağribilerin İber Yarımadası işgal etmesiyle son bulmuştur. Mağribi Dönemi, özellikle güney Portekiz bölgesindeki sanat ve mimari anlayışını büyük ölçüde etkilemiştir. Mağribiler, Müslüman olduğu için fethettikleri topraklarda mimariye İslami bir dokunuş katmıştır. Mağribi Dönem’de görülen Portekiz evleri genellikle beyaz ve sade bir yapıya sahiptir. Mağribi mimariye sahip binalar kerpiçten yapılmış olup üzerine beyaz boya yapılmıştır.
Lizbon’daki Alfama yerleşim yerinde bulunan birçok köy ve şehir mimarisi İslami dönemden kalan düzeni korumaktadır.
6. Romanesk Tarzı Portekiz Mimarisi
Romanesk tarzı Portekiz mimarisi 12. yüzyılın başlarında etkisini göstermeye başlamıştır. Portekiz’de Romanesk tarzı mimarinin yayılması, Portekiz’in ilk Kralı Afonso Henriques döneminde ülkenin kuzey- güney hattında gerçekleşmiştir.
Hristiyan kültürünü yansıtan Romanesk Tarzı süresince Portekiz’de inşa edilen manastır, kilise, şapel ve katedraller arasından günümüze dek popülerliğini koruyan yapılar Braga Katedrali ve Oranlar Manastırı’dır. Dikkate değer bir dini Romanesk yapı, 12. yüzyılın ikinci yarısında Tapınak Şövalyeleri tarafından inşa edilen Tomar Kalesi’ndeki Yuvarlak Kilise’dir.
7. Gotik Dönem Portekiz Mimarisi
Gotik mimarisi, Portekiz’e 13. yüzyılda Cistercian Order tarafından getirilmiştir. Gotik yapılar genellikle ahşap yapıdan oluşmaktadır. Gotik Dönem’den önceki Romanesk katedrallerin çoğu Gotik Dönem’de Gotik unsurlarla modernize edilmiştir.
Gotik Dönem Portekiz mimarisinin ilk eseri Alcobaça Manastırı’dır. Alcobaça Manastırı’’nın kuruluşundan sonra, Gotik tarz esas alınarak inşa edilen diğer binalar São Francisco Kilisesi, Santa Claraa Velha Manastırı, São Francisco Manastırı, São Domingos Manastırı olarak örnek verilebilir.
8. Manuelin Tarzı Portekiz Mimarisi
Manuelin tarzı, 16. yüzyılda Portekiz’de görülmeye başlamış denizcilik unsurlarını ve süslemelerini barındıran bir mimari tarzdır. Manuelin tarzı Portekiz mimarisi, geç dönem Gotik mimarisinin özellikleri ile İspanyol ve İtalyan mimarisini birlikte ele almıştır. Manuelin tarzı Portekiz mimarisi kapsamında inşa edilen saray yapıları Afrika ülkelerindeki sömürü getirilerinden finanse edilmiştir.
Manuelin tarzı Portekiz mimarisinin etkileri 100 yıl kadar sürse de denizcilik unsurları ile kiliseler, manastırlar, saraylar ve kaleler gibi mimari yapıların yanı sıra resim, heykel ve diğer sanat dallarına da etki etmiştir.
Manuelin tarzında bilinen ilk Portekiz mimari yapısı Setúbal İsa Manastırı’dır. Manastırın kilisesi, Manuelin tarzının öncülerinden biri olarak kabul edilen mimar Diogo Boitac tarafından 1490 yılından 1510 yılına kadar inşa edilmiştir.
9. Rönesans Dönemi Portekiz Mimarisi
Tüm Avrupa’da benimsenen Rönesans Dönemi’nin etkileri, Portekiz’de diğer ülkelerde olduğu gibi olmamıştır. Rönesans Dönemi Portekiz mimarisi örnekleri, Portekiz’de yabancı etkisi olan yapılar olarak tanımlanmıştır.
Tomar kasabasında yer alan Nossa Senhora da Conceição Bazilikası, Rönesans Dönemi Portekiz mimarisine ait en eski kilise örneğidir. Claustro de D. João III Manastırı 1557-1591 yılları arasında İtalyan ve İspanyol mimarlar tarafından inşa edilen bir diğer Rönesans Dönemi Portekiz mimarisi örneğidir.
10. Maniyerizm Akımının Portekiz Mimarisine Etkisi Nasıldı?
Rönesans Dönemi Portekiz mimarisinde boy gösteren İspanyol mimarlar tarafından Arquitecture chã (sade mimari) adı verilen yeni bir mimari stil geliştirilmiştir. Bu stilin temelindeki binaların net bir yapısı bulunmakta ve pürüzsüz, düz yüzeylere sahip sağlam bir görünümlü, aşırı süslemelerden yoksun ve ılımlı bir alan düzenlemesi ile dikkat çekmektedir. Maniyerizm akımının sade yapısı, geçmiş dönemlerde Portekiz’de görülen ve süslü bir anlayışa sahip olan Manuelin tarzından köklü bir değişim sağlamıştır.
Portekiz genelinde mali kaynakların kısıtlı olduğu bir döneme denk gelen Maniyerizm akımına örnek olarak Porto şehrindeki Sao Lourenço Kilisesi gösterilebilmektedir.
11. Barok Dönem Portekiz Mimarisi Nasıldı?
Barok Dönem Portekiz mimarisi, Avrupa’nın diğer ülkelerinden çok daha özel bir duruma ve farklı bir zaman çizelgesine sahiptir. Portekiz’in içinde bulunduğu politik ve ekonomik faktörlerle şekillenen Barok Dönem mimarisi, bunun sonucunda eşsiz bir mimari etki ile sonuçlanmıştır.
1697 yılında Brezilya’nın Minas Gerais kentinde altın, değerli taşlar ve daha sonra elmaslar bulunmuştur. Portekiz Kraliyeti tarafından güçlü bir şekilde kontrol edilen bu madenler sayesinde Portekiz giderek zenginleşmiş ve hatta ve 18. yüzyılda Avrupa’nın en zengin ülkesi olmuştur. Portekiz kralı Kral V. John’un saltanatı sırasında, Barok Dönem Portekiz mimarisi büyük bir ihtişam ve zenginlik sahibi olmuştur. Mimari ile birlikte yaldızlı ağaç oymacılığı, resim, heykel ve çinicilik sanatlarının gelişmesi ve süslemelerin önemi sayesinde ulusal motifler üretilmiştir.
Bu dönemde inşa edilen mimari yapıların sağlamlığı ve malzeme kalitesi sayesinde günümüze kadar ulaşan eserler ortaya çıkmıştır. Palácio da Ribeira, Kraliyet Şapeli ve Mafra Ulusal Sarayı, Barok Dönem Portekiz mimarisinin ana eserleridir.
12. Rokoko Akımı Etkisinde Portekiz Mimarisi
Rokoko akımı etkisinde Portekiz mimarisi, ülkenin kuzey bölgelerinde görülmüştür. Mimari olarak uluslararası bir zevki takip eden Rokoko akımı, koyu granit ve beyaz duvarlar arasındaki kontrastın bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Rokoko akımında, süsleme natüralisttir ve heykellerden esinlenmektedir.
Rokoko akımın öncüsü olan mimarlar arasında José de Figueiredo Seixas, Carlos Luis Ferreira Amarante ve André Soares yer almaktadır.
13. Pombaline Tarzı Portekiz Mimarisi
Pombaline tarzı Portekiz mimarisi, 1755 yılında Lizbon’da yaşanan büyük ölçekli deprem ve bunu takip eden yangın ve tsunamiler sonucunda yıkılan binaların yeniden yapılması süreciyle başlamıştır. Büyük felaket sonrası Portekiz Kralı I. Joseph ve Portekiz Pombal Marquis, Lizbon’un hasarlı yapılarını yeniden inşa etmek için mimarlar ve mühendisler yetkilendirmiştir.
Pombaline tarzı mimari, pragmatizm felsefesinden beslenmektedir. Askeri mühendislerin sade, düzenli ve rasyonel tarzı barındırmaktadır. Dönemin Portekiz Başbakanı Pombal Markisi, yeniden yapılanma sürecinde katı koşullar getirerek depreme dayanıklı mimari için öncülerinden sayılmaktadır.
Praça do Comércio, Augusta Caddesi ve Avenida da Liberdade, Pombaline Tarzı Portekiz mimarisinin dikkate değer örnekleridir.
14. Neoklasik Akım Etkisinde Portekiz Mimarisi
Avrupa mimarisinde etkilerini gösteren Neoklasik akım, Portekiz’de yaşanan büyük deprem sonucunda gecikmeli olarak gelmiştir. Neoklasik akım etkisinde Portekiz mimarisi, Porto ve Braga merkezli mimarlık okulları açılınca başlamıştır. Portekiz’deki Neoklasik akım daha çok İtalyan ve Fransız mimarisinden etkilenmiştir.
Portekiz’in en ünlü mimarlarından olan Carlos Amarante, Porto Rectory Üniversitesi, Bom Jesus do Monte Kilisesi ve Pópulo Kilisesi olmak üzere Porto ve Braga şehirlerinde çok sayıda Neoklasik akım etkisinde Portekiz mimarisine yönelik yapı tasarlamıştır.
15. Neo-Manuelin Akımı Etkisinde Portekiz Mimarisi
19. yüzyılda milliyetçi özellikleri ile ön plana çıkan Portekiz halkı, İsa Nişanı Haçı, Portekiz Arması unsurları ve meşhur Portekiz Keşiflerinin sembollerini mimariye yansıtmıştır ve Neo- Manuelin akımını oluşturmuştur.
İlk tanınan Neo- Manuelin akımı etkisindeki mimari eser, Portekiz Kralı II. Ferdinand tarafından Sintra’da 1839- 1849 yılları arasında Pena Ulusal Sarayı olmuştur. Neo- Manuelin akımına ait eserlerin en yoğun olduğu yer Lizbon yakınında yer alan Sintra’dır.
16. Neo-Mudéjar Akımı Etkisinde Portekiz Mimarisi
Neo- Mudéjar akımı, İber Yarımadası’nda uygulanan bir Mağribi Revival mimarisidir ve 20. yüzyılın başlarında gelişen İbero- Amerika etkisine sahip bir akımdır. Neo- Mudéjar akımı etkisindeki Portekiz mimarisi genellikle Lizbon şehrinde ve Alentejo’nun güney bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Neo- Mudéjar akımı, Neo- Manuelin ve Rönesans özelliklerini bir araya getiren bir akım olarak ön plana çıkmıştır.
Pena Ulusal Sarayı, Monserrate Sarayı ve Quinta do Relógio gibi eserler Neo- Mudéjar akımının önemli yapılarıdır.
17. Portekiz Dökme Demir Mimarisi Nedir?
Portekiz dökme demir mimarisi, 19. yüzyılın son çeyreğinde ortaya çıkmış ve daha çok teknik ve mühendislik bilgilerinden faydalanmıştır. Portekiz dökme demir mimarisinin uygulanma alanları köprüler, tren istasyonları ve asansörler gibi yapılarla sınırlı kalmıştır.
Portekiz dökme demir mimarisinin başlıca örnekleri Lizbon’daki Santa Justa Asansörü, Porto’daki Dom Luís I Köprüsü, Porto’daki Maria Pia Köprüsü ve Porto’da Mercado Ferreira Borges Köprüsü’dür.
18. Art Nouveau Akımı Etkisinde Portekiz Mimarisi
Art Nouveau akımı etkisinde Portekiz mimarisi, 1905 ve 1920 yılları arasında gelişmiştir. Portekiz’de görülen Art Nouveau akımı ile Fransa’da görülen Art Nouveau ekolü birbirine oldukça uyumludur. Art Nouveau akımı etkisinde gelişen Portekiz mimari eserlerini genellikle aristokrat aileleri ve şehirde yaşayan seçkin aileleri tercih etmiştir.
Art Nouveau akımı etkisinde Portekiz mimarisine örnek olarak Dr. Anastácio Gonçalves Müzesi, Café Majestic ve Livraria Lello Kitabevi verilebilir.
Portekiz Modern Mimarisi Nasıldır?
Dünyanın en iyi mimarlık okullarından biri olarak görülen Escola do Porto mezunları, günümüzdeki Portekiz modern mimarisinin öncüleri ve temsilcileridir. veya Porto Okulu olarak bilinen dünyanın en iyi mimarlık okullarından biri Portekiz’de bulunmaktadır. Bu okulun mezunları arasında 1992 Pritzker ödülünün sahibi Álvaro Siza ve 2011 Pritzker ödülünün sahibi Eduardo Souto de Moura bulunmaktadır.
Mimar Pedro Cid ve Alberto Pessoa tarafından 1960’larda inşa edilen Rui Atouguia, Fundação Calouste Gulbenkian, 20. yüzyıl Portekiz mimarisini en iyi tanımlayan örneklerden biridir.