Letonyalı Yazarlar ve Letonya Edebiyatı

Letonya Edebiyatı Dönemleri Nedir?

Letonya edebiyatı tam olarak 19. yüzyılda bağımsız bir şekilde başlamıştır.

Letonya edebiyatı dönemleri aşağıda listelenmiştir.

• Erken Letonya Edebiyatı
• Bağımsız Letonya Edebiyatı
• İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Letonya Edebiyatı
• 1991’den bu yana Letonya Edebiyatı

1- Erken Letonya Edebiyatı

Yazılı Letonya dili kullanılmaya başlanılmadan önce, gelenekler hala korunan halk şarkıları sayesinde aktarılmaktadır. Letonya’da 19. yüzyıldan önce sadece birkaç yazar şiir ve düz yazı yazmaktaydı. Letonya edebiyatı tam olarak 19. Yüzyılda Juris Alunans’ın 1856’da yayımlanan şiir kitabı ile başlamıştır.

Letonya edebiyatında 20. yüzyılın başında Alman ve Rus bağlantısı sebebiyle sembolizm, sosyalizm ve marksizm gibi akımlar etkisinde eserler verilmiştir, 1905 Devrimi sonrası bu akımlar daha az görülmeye başlanmıştır. Rainis ve Viktors Eglītis gibi yazarlar da bu dönemin önde gelen yazarlarındandır.

2- Bağımsız Letonya’da Edebiyat

Letonya edebiyatı, 1918’de bağımsızlığın başlangıcıyla modern edebiyat izleri göstermeye başlamıştır. Bağımsız Letonya edebiyatının öncüsü günlük yaşamı olduğu gibi anlatan Aleksandrs Čaks’tır. Letonya’da Eriks Ādamsons ve Vilis Cedriņš gibi yazarların eserleri Alman istilasına denk gelmiştir ve bu dönemde birçok yazar sürgüne gönderilmiştir.

3- İkinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Letonya Edebiyatı

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Letonya edebiyatı yazarları hala Letonya’da kalanlar, Gulag’ta olanlar ve batıya kaçanlar olarak parçalara ayrılmıştır. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki birkaç yıl boyunca Letonya edebiyatının merkezi İsveç olmuştur.

1950’li yılların ortasında sürgündeki genç Letonyalı yazarlar eserlerini Stockholm, New York ve Londra’da yayımlamıştır. Letonya’da 1950’li yıllarda, edebiyatta “56 Nesil” denilen grubun ortaya çıkışı görülmüştür. Letonya’nın öncül temsilcileri Ojārs Vācietis, Imants Ziedonis ve Vizma Belševica olarak seçilmiştir.

4- 1991 Sonrası Letonya Edebiyatı

Letonya edebiyatının en genç nesli Inga Ābele, Kārlis Vērdiņš, Inga Gaile, Gundega Repše, Andra Neiburga, Laima Muktupāvela, Kristīne Ulberga ve Nora Ikstena gibi yazar ve şairleri kapsamaktadır.

2002’de Letonya edebiyatını tanıtmak için “Letonya Edebiyat Merkezi” kurulmuştur ve 2015’ten sonra bu kurumun yerini “Letonya Edebiyatı” platformu almıştır.

Letonya Edebiyatından Önemli 5 Kitap Nedir?

Nora Ikstena tarafından yazılan “Soviet Milk”, Māra Zālīte’nin “Five Fingers”, Andrejs Pumpurs’un “Lāčplēsis”, Jānis Joņevs’in “Doom 94” ve Rainis’in “Fire and Night” eserleri Letonya edebiyatının en önemli ve bilinen kitaplarıdır.

Soviet Milk - Nora Ikstena

“Soviet Milk” Nora Ikstena tarafından 2015 yılında yazılmıştır. Kitap yirminci yüzyılın ikinci yarısında bir anne ve kızın hayatını anlatmaktadır. “Soviet Milk” okuyucusuna Letonya’nın Sovyet hükmü altında neler yaşadığını ve bireylerde nasıl etkilere sebep olduğunu göstermekte oldukça başarılı olarak kabul edilmektedir.

Five Fingers - Māra Zālīte

“Five Fingers” Māra Zālīte tarafından 2013’te yazılmıştır. Zālīte kitabında kendi hayatını anlatmaktadır. Sibirya’da Stalin’in kamplarında doğan Zālīte’nin Letonya’ya olan yolculuğu ve ev arayışı kitabın ana konusudur ve kendi ülkesinden sürülen Letonyalıların yüzleşmek zorunda kaldığı zorlukları göstermektedir.

Lāčplēsis - Andrejs Pumpurs

Lāčplēsis, yerel efsanelerden ilham alınarak, şair Andrejs Pumpurs tarafından 1872-1887 yılları arasında yazılmıştır. Pumpurs’un şiiri tanrılar tarafından kahraman olarak seçilen efsanevi Lāčplēsis’in hayatını ele almaktadır. Lāčplēsis’in adı “ayı katili” anlamına gelmektedir. Andrejs Pumpurs’un “Lāčplēsis” isimli bu eseri Letonya ulusal destanı olarak kabul edilmektedir.

Doom 94 - Jānis Joņevs

“Doom 94” Jānis Joņevs tarafindan 2018 yılında yazılmıştır ve yarı biyografiktir. Kitapta 1990’larda Jelgava’da yaşayan kendi kimliğini arayıp alternatif kültürün hayranı olan nesli anlatmaktadır. “Doom 94” Letonya Sovyet hükmünden bağımsızlığını ilan ettiği zamanı izlemekte ve genç nüfusun nasıl etkilendiğini göstermektedir.

Fire and Night - Rainis

“Fire and Night” Rainis tarafından 1903 ve 1904 yıllarında yazılmış oyundur. Konusu Letonya halk hikayelerinden gelmektedir ve “ayı katili” Lāčplēsis’i öne çıkarmaktadır. Rainis ilk defa bu oyunda Letonya’yı bir ülke olarak göstermektedir.

Önemli Letonya Yazarları Kimlerdir?

Letonyalı yazarlar Letonya’nın derin ve zengin kültürünü tanıtmakta önemli rol oynamaktadır. Bu yüzden Letonya’da edebiyata teşvik edici birçok yeni etkinlik ve kampanyalar düzenlenmektedir.

Letonya edebiyatının önemli yazarları olarak Māra Zālīte, Inga Ābele, Nora Ikstena, Pauls Bankovskis ve Alberts Bels örnek verilebilir.

1. Māra Zālīte

18 Şubat 1952’de doğan Māra Zālīte 69 yaşında tanınmış bir yazar ve kültür çalışanıdır. Māra Zālīte birçok şiir, deneme, oyun, drama ve düz yazı yazmıştır. Māra Zālīte’nin eserleri genellikle Letonya kültürü ve mitolojisine gönderme yapmaktadır ve birçok dilde yayımlanmaktadır.

Māra Zālīte Üç Yıldız Nişanı gibi birden fazla ödül kazanmıştır ve en önemli yazar olarak kabul edilmektedir. İlk eseri “Five Fingers”, Zālīte’nin en ünlü eseridir. Māra Zālīte, edebiyat alanında en bilinen Letonyalı ünlüler arasında yer almaktadır.

Çoğu eserinin ilham kaynağı kendi çocukluğu olan Zālīte, Sibirya'da toplama kampında doğmuştur. Letonya Üniversitesi’nden mezun olmuştur ve 1979’da evlenmiştir. Māra Zālīte hayattadır ve Letonya’nın başkenti Riga’da yaşamaktadır.

2. Inga Ābele

Inga Ābele 1972’de Riga’da doğmuştur. Üç farklı roman ve üç kısa hikaye derlemesi yazan Ābele, Letonya Yazarlar Birliği’nin bir üyesidir. Inga Ābele birçok ödül kazanmıştır ve ek olarak “High Tide” isimli romanı ile 2008’te Baltic Assembly Edebiyat Ödülü’nü kazanmıştır.

Inga Ābele karakteristik yazım stili, insan psikolojisini işleyişi ve zengin dili ile bilinmektedir.

3. Nora Ikstena

Nora Ikstena 15 Ekim 1979 yılında Riga’da doğmuştur ve 51 yaşındadır. Letonya Üniversitesi’nden mezun olan Nora Ikstena, Letonya Edebiyat Merkezi’nin kurucusudur. Nora Ikstena’nın en önemli eseri “Soviet Milk”tir ve 15 farklı dile çevrilmiştir. Nora Ikstena 2018’te Londra’da Letonya edebiyatını temsil etmiştir. 21. yüzyılın en çok bilinen Letonyalı yazarı olarak kabul edilmektedir.

4. Pauls Bankovskis

1973-2020 yılları arasında yaşamış olan Pauls Bankovskis Letonyalı gazeteci ve yazardır, Ligatne’de doğmuştur. Pauls Bankovskis başta Letonya tarihi, mitolojisi ve efsanelerine olan odağı sonraki yıllarda Sovyet etkisinin Letonya’da bıraktığı etkilere ve realizme yönelmiştir. 2007’de yayımlanan “Mazgalvīši spēlē mājās” isimli çocuk kitabı ulusal Jānis Baltvilks ödülünü kazanmıştır.

5. Alberts Bels

Albert Bels Jānis Cīrulis’in takma adıdır. Albert Bels 1938 yılında Vidzeme’de doğmuştur ve 82 yaşındadır. Albert Bels’in eserleri zengin kurgusu sebebiyle övülmektedir ve birçok filme adapte edilmiştir. Politik olarak aktif olan Bels’in bazı eserleri Sovyetler tarafından yasaklanmıştır. Albert Bels ayrıca Üç Yıldız Nişanı gibi birçok ödüle layık görülmüştür. “Insomnia” ve “Būris” yazdığı romanlara örnek olarak verilebilir.

Letonya Kültürü Letonya Edebiyatını Nasıl Etkilemiştir?

Letonya tarihi yıllar boyunca emperyalist Rus ve Alman hükmüne maruz kalmıştır. Geçmişte, Letonyalılar birçok kampa dağıtılmış, göç etmiş veya sürgün edilmiştir.

Letonya’nın geçmişinin Letonya kültürü üzerindeki izleri gözlemlenmektedir ve edebiyatına yansımaktadır. Letonya edebiyatı derin ve zengin tarihi elementler içerir. Letonyalı yazarların eserlerinde halk hikayelerinin ve mitolojik unsurların etkisi yaygın olarak gözlemlenmektedir.

Letonya’ya Gidecekler için Edebiyat Müzesi Önerileri

Letonya’daki önemli kütüphane ve edebiyat müzeleri aşağıda listelenmiştir.

• Letonya Ulusal Kütüphanesi
• Andrejs Upits Hatıra Müzesi
• Krišjānis Barons Hatıra Müzesi
• Ojārs Vācietis Hatıra Müzesi

Letonya tarihi ve edebiyatı oldukça zengin olmakla birlikte kültürel çeşitlilik göstermektedir. Edebiyat ve sanat müzeleri Letonya’da son derecede yaygın olmakta olup Letonya C tipi vizesine sahip olan turistler tarafından sıklıkla ziyaret edilmektedir.