irlanda yemekleri ve yemek kültürü

İrlanda Mutfağına Dair: İrlanda'nın Yemekleri ve Yemek Kültürü Nasıldır?

İrlanda mutfağı, kökeni İrlanda olan ve İrlandalılar tarafından geliştirilen yemek pişirme tarzıdır. İrlanda mutfağı, İrlanda’da yüzyıllarca süren sosyal-politik değişimlerden ve ağırlıklı olarak farklı kültürlerin karışımından gelişmiştir.

İrlanda mutfağının gelişimi, 17. yüzyılın başlarında Tudor’un İrlanda’yı fethi ile büyük ölçüde değişmiştir. Tudor, yoğun tahıl temelli tarım için yeni bir tarımsal-beslenme sistemi başlatmış ve İrlanda’nın geniş arazilerimin tahıl üretimine dönüştürülmesine yol açmıştır. Tahıl ve etteki İrlanda ticari pazarının yükselişi, tahıl ürünlerinin Britanya İmparatorluğu boyunca askerleri ve sivilleri beslemek için kullanılan mahsuller olarak yurt dışına yönlendirerek İrlanda halkının yeme alışkanlığının değişmesine neden olmuştur.

İrlanda’daki tahıl ürünlerinin yurt dışına çıkarılmasıyla 18. yüzyılda patatesler yoksul insanların (nüfusun büyük çoğunluğunun) karşılayabileceği ana gıda haline gelmiş ve yaygın bir şekilde benimsenmiştir. Günümüzde ise sanılanın aksine İrlanda mutfağı patatesli yemekler dışında da birçok geleneksel İrlanda yemeği bulunmaktadır.

İrlanda yemekleri arasında İrlanda yahni, domuz pastırması ve lahana, boxty, soda ekmeği (ağırlıklı olarak Kuzey İrlanda, Ulster’de), coddle ve colcannon bulunur. Modern İrlanda yemeklerinde hala geleneksel malzemeler kullanılmaktadır, fakat bu yemekler artık ünlü şefler tarafından pişirilmekte ve daha modern ve sanatsal bir tarzda sunulmaktadır.

İrlanda’nın Temel Gıda Maddesi Nedir?

İrlanda’nın temel gıda maddesinin patates olduğu yanlış bir varsayımdır. İrlanda, 1845-1852 yılları arasında büyük kıtlık yaşamıştır. İrlanda’da yaşanan kıtlık zamanında halkın temel gıda maddesi patets olmuştur.

İrlanda’daki kıtlık zamanında patateslere bulaşan mantar hem ekili olan hem de depolanmış patateslerin tamamını yok etmiş ve İrlanda halkı 7 yıl boyunca açlık çekmiştir. İrlanda’da hala birçok yemek tarifinde patates kullanılmaya devam ediyor olsa da günümüzde patatesin İrlanda’nın temel gıda maddesi olması durumu, geçerliliğini yitirmiştir. Son yıllarda gelişen modern İrlanda mutfağı geleneksel Kelt mutfağının Fransız mutfağıyla etkileşime girmesiyle ortaya çıkmıştır.

İrlanda mutfağında yemekler; yetiştirilen sebze ve meyvelerle aynı zamanda deniz ürünleriyle zenginleştirilerek pişirilmektedir. İngiltere ve Avrupa’nın geri kalanı gibi, İrlanda da gelişen bir modern yemek kültürüne, fastfood’lara ve çoğunlukla büyük şehirlerde bulunan uluslararası restoranlara sahiptir.

İrlanda’nın Yaygın Gıda Maddeleri Nelerdir?

İrlanda yemeklerinde en yaygın tüketilen gıda maddeleri aşağıda listelenmiştir:

  • Süt ürünleri: tereyağı, süt, ayran, peynir
  • Tahıllar: arpa, yulaf, buğday
  • Tatlı su balığı: pollan, alabalık, somon, füme somon, füme alabalık
  • Deniz ürünleri: uskumru, morina, hake, mezgit, füme mezgit, midye, istiridye, ıstakoz, yengeç, deniz sebzeleri (deniz yosunu), dillisk
  • Et: sığır eti, tavuk, kuzu eti, hindi, kaz, sakatat
  • Sebzeler: kıvırcık lahana, patates, havuç, soğan, lahana, ravent
  • Meyveler: elma, armut, erik, böğürtlen, çilek, ahududu, domates
  • Otlar: maydanoz, kekik, biberiye, frenk soğanı.
  • Baharatlar: tarçın, muskat, karışık baharat, karabiber

Tarım arazileri ve İrlanda iklimi özellikle sebze yetiştiriciliğine elverişli olduğundan yeşil sebzeler ve otlar yaygın gıda maddeleri arasındadır.

İrlanda’nın Geleneksel Yemekleri Nelerdir?

İrlanda’nın geleneksel yemekleri listelenmiştir:

  • Sodalı ekmek: İrlanda’da çeşitli tariflerle hazırlanan ekmek türüdür. İsteğe göre kuru üzüm, kuru kayısı gibi meyvelerle zenginleştirilebilir.
  • Kabuklu deniz ürünleri: Dublin körfez karidesleri, Kilmore Quay ıstakozu ve Dingle yengeç, kabuklu deniz ürünlerine örnek olarak gösterilebilir.
  • İrlanda yahnisi: İrlanda’nın en meşhur yemeği yahnidir. Özellikle özel günlerde ve kalabalık sofralarda sunulmasıyla bilinir. Yapımında kuzu eti, havuç, patates ve soğan kullanılır.
  • Colcannon: İrlanda mutfağının ilk akla gelen yemekleri arasında colcannon tarifi gelmektedir. Sebze püresi olarak da bilinen colcannon, patates, kabak, pırasa gibi sebzelerle hazırlanır.
  • Boxty: Patatesli pankek anlamına gelmektedir. İrlanda’da kahvaltı ve öğle yemeklerinde tüketilir.
  • Haşlanmış pastırma ve lahana: Geleneksel olarak, domuzun omzundan veya sırtından kesilen tuzlanmış domuz eti, kaynatılmadan önce gece boyunca ıslatılır ve lahana son 10 dakika içinde tencereye eklenir.
  • Füme Somon: Bal, viski, kekik, sirke, yağ ve tuz karışımıyla marine edilen somon balığı tüm restoranlarda bulabileceğiniz yemeklerden biridir.
  • Siyah ve beyaz puding: İkisi de İrlanda kahvaltısının vazgeçilmezlerindendir. Kahvaltının yanı sıra, siyah puding, sote tarak, kroket, haşlanmış yumurta, salata ve risotto ve çorbalar için bir garnitür olarak servis edilen şık İrlanda restoranlarının menüsünde de görülebilir.
  • Coddle: İsmi, tek kaplık bir güveçte malzemelerin yavaş yavaş kaynatılmasından gelir. Haftanın sonunda kalanlar yavaş yavaş fırında saatlerce pişirilir, domuz sosisi dilimleri yanında domuz pastırması ve soğan ile paketlenir.

İrlanda Modern Mutfağı Nasıldır?

İrlanda modern mutfağında yaygın yemekler arasında İtalya mutfağından pizza, Çin yemekleri, Tayland yemekleri ve son zamanlarda bazı Batı Afrika yemekleri ve Orta Avrupa-Doğu Avrupa (özellikle Polonya) yemekleri bulunmaktadır.

İrlanda mutfağının diğer ülke mutfaklarıyla olan etkileşimine paralel olarak 1975 yılı ve sonrasında yeni yöntemlerle işlenen geleneksel malzemelerle hazırlanan yeni bir İrlanda mutfağının ortaya çıkmıştır. 1975 sonrası İrlanda mutfağı, taze sebzeler, balık (özellikle somon ve alabalık), istiridye, midye ve diğer kabuklu deniz ürünleri, geleneksel soda ekmeği, şu anda ülke genelinde yapılmakta olan çok çeşitli peynirler ve patatese dayanmaktadır.

Ulster’in çoğunda (özellikle Kuzey İrlanda ve County Donegal), balık ve patates kızartması genellikle “balık yemeği” olarak bilinir. Yiyeceklerin satın alındığı restoran ve yemeğin kendisi, İrlanda’nın birçok kuzey bölgesinde genellikle “çıtır” olarak anılır.

En Çok Bilinen İrlanda Yemekleri Nelerdir?

En çok bilinen İrlanda yemekleri aşağıda listelenmiştir:

  • Sodalı ekmek
  • Sığır konservesi ve lahana
  • Colcannon
  • Crubeens
  • Berry Fool
  • Barmbrack
  • Dublin Coddle
  • İrlanda kahvaltısı
  • İrlanda Deniz Ürünleri Çorbası
  • İrlanda Kahvesi

İrlanda’da En Çok Tüketilen Yemekler Hangileridir?

Bord Bia tarafından İrlanda’nın yeme alışkanlıkları üzerine yapılan bir araştırmaya göre, geleneksel kırmızı et ve iki sebzeden oluşan türlü benzeri yemek İrlandalı yetişkinler için en popüler yemektir. Kırmızı et fiyatları İrlanda yaşam koşulları dikkate alındığında diğer Avrupa Birliği ülkelerine göre daha kolaydır. Kırmızı et ve iki sebzeden oluşan yemeğin ardından tavuk yemekleri ve sos bazlı makarna İrlanda’da en çok tüketilen yemekler arasında ikinci ve üçüncü sırada yer almaktadır.

İrlanda’da et ve sebze yemekleri yedi günlük bir dönem boyunca tüm yetişkin akşam yemeklerinin %11’ini oluşturmaktadır. Tavuk ve makarnanın her biri ise %10’luk bir paya sahiptir.

Yine Bord Bia’nın gerçekleştirmiş olduğu araştırmaya göre et ve sebze yemekleri, tavuk ve makarnanın ardından İrlanda’da en çok tüketilen yemekler aşağıdaki gibidir.

  • Balık
  • Süt
  • Patates
  • Ekmek
  • Tatlı

Özel Günlerde İrlanda Mutfağında Neler Pişer?

Dünya mutfaklarının çoğunda olduğu gibi İrlanda’da yılın en önemli özel gün yemeği Noel gecesi hazırlanmakta, ikinci olarak ise Paskalyanın bittiği pazar akşamı özenle sofralar kurulmaktadır. İrlanda Katolikleri All Saints‘ Day’de (1 Kasım) et yemezler. Bu özel günlerde İrlanda kültürü yemek seçiminde etkili olmaktadır. En popüler yemekler arasında yulaflı kek, krep, patates pudingi, elmalı kek ve böğürtlenli turtalar yer almaktadır. Noel için, İrlanda’da baharatlı kaz eti ve tatlı olarak kurutulmuş ve şekerlenmiş meyvelerle dolu süslü bir Noel pastası tercih etmektedir.

  • İrlanda All Saints ‘Day Sofrası
    • Is ırgan otlu çorba
    • Colcannon (patates püresi)
    • Coddle (domuz sosisi ve pastırması ile yapılan patatesli güveç)
    • Sodalı ekmek
    • Barm Brack (geleneksel kek)
    • Havuçlu muhallebi
  • İrlanda Noel Sofrası
    • Böbrek çorbası
    • Fırında kaz (taze nane ve bezelye ile)
    • Boxty (patates pan kekleri)
    • Yılbaşı keki
    • Kıymalı börek

Çağlara Göre İrlanda Mutfağı Nasıl Şekillenmiştir?

Çağlara göre İrlanda mutfağı, dönemlerin getirmiş olduğu farklı yaşayış tarzları sebebiyle çeşitli aşamalardan geçmiş ve bu değişimler sayesinde günümüzde kendine has bir mutfak anlayışı ortaya çıkarmıştır. İlk çağlarda bitki ve deniz ürünleri ağırlıklı olan tüketim anlayışı, yaşanan çeşitli gelişmeler sonrasında tüketim alışkanlığını arpa, buğday ve yulafa çevirmiştir. Ortaçağ ve sonrasında patates tüketimi ile hafızalarda yer edinen İrlanda, günümüzde diğer ülke mutfaklarıyla olan etkileşimini sayesinde yeni bir mutfağı ortaya çıkarmıştır.

Mezolitik Dönemde İrlanda Yemek Kültürü Nasıldı?

İrlanda’nın bir ada konumunda olması sebebiyle biyo çeşitliliğin ve coğrafyanın eşsiz birleşimi, Mezolitik dönemde İrlanda yemek kültürü yakın çağdaşlarından daha az çeşit içeren bir beslenme anlayışı benimsemesine neden olmuştur.

İrlanda’nın kızıl geyik, yabani inek gibi diğer Mezolitik topluluklar için önemli olan türleri bulundurmaması benzersiz bir beslenme alışkanlığı ortaya çıkarmıştır. İrlanda’da Mezolitik Dönemde tahılları sindirilebilir hale getirmek için gerekli olan işlemler de henüz gerçekleştirilemediği için mantarlar, kökler, yapraklar, saplar, çiçekler, fındıklar, tohumlar, meyveler en çok tüketilen besinler arasındadır.

İrlanda’nın kıyı coğrafyası sebebiyle Mezolitik dönemde kabuklu deniz hayvanlarının ve kıyı balıklarının (özellikle alabalıkların) varlığı da dikkat çekmektedir. Hem Mezolitik İrlanda hem de Britanya’daki pek çok arkeolojik toplulukta fazla miktarda fındık bulunması, fındığın da önemli bir besin kaynağı olduğunu göstermektedir.

Neolitik Dönemde İrlanda Yemek Kültürü Nasıldı?

Neolitik dönemde İrlanda yemek kültürü tahılların yetiştirilmesi, işlenmesi ve hayvancılığın sürdürülmesi, özellikle emmer buğdayı, arpa, sığır eti, domuz ve keçi olmak üzere yeni gıdaların önemli ölçüde tüketimini arttırmıştır.

İrlanda’da Emmer buğdayı, ıslak İrlanda havasına ve toprağına dayanıklılığı nedeniyle daha çok tercih edilmektedir. Ayrıca çavdar, kızıl boynuz ve arpa gibi diğer tahılların tüketimini de yer verilmiştir.

Neolitik dönemde İrlanda mutfağında yeni ve giderek daha önemli olan türlere işaret eden kızıl geyiklere ek olarak, kıta Avrupa’sından adaya sığır ve koyun da dahil olmak üzere yeni evcil hayvanların getirildiği bilinmektedir. İrlanda’da mezolitik dönemde olduğu gibi, neolitik dönemde de fındık tüketimine devam edilmiştir.

Bronz Çağında İrlanda Yemek Kültürü Nasıldı?

Bronz çağında İrlanda yemek kültürü, neolitik dönemdeki insanlarla aynı tür yiyecek tüketimine dayanmaktadır. Ekmek ve yulaf lapası yapımında buğday ve arpa kullanılmıştır. İrlanda’daki nehir ve göllerden sığır, koyun, domuz ve balıklardan etler elde edilmiş aynı zamanda insanlar yabani meyveler için avlanmıştır.

Bronz çağında yiyecekler tahta sepetlerde veya çömlek kaplarında saklanmış, bronz tabakalardan yapılmış çok büyük kaplar olan Bronz kazanlar üzerinde yemekler pişirilmiştir.

Gal İrlanda Döneminde İrlanda Yemek Kültürü Nasıldı?

Gal İrlanda döneminde İrlanda yemek kültüründe en yaygın görülen ekmek biçimi, öğütülmüş yulaftan yapılan gözlemedir. İrlanda’da tüketilen et ürünleri, soslu, taze ve baharatsız olarak pişirilmiş ve bir kazanda (mısır) kaynatılmıştır.

Gal İrlanda döneminde İrlanda mutfağında sakatat olarak en çok işkembe tercih edilmiş, balık tüketimi ise ateşte şiş veya ızgara üzerinde yapılmıştır. Gal İrlanda döneminde en fazla domuz eti tüketilmiştir. İlkbaharın başlarında uzun süren açlık dönemleri, et ve süt ürünleri kıtlığı nedeniyle, İrlanda mutfağında vejetaryen yemeklerinden yoğun bir şekilde yararlanılmıştır.

Gal döneminde tüketilen sebzeler arasında soğan, frenk soğanı, lahana, kereviz, yabani sarımsak ve pırasa yer almaktadır.

Ortaçağ ve Ortaçağ Sonrası İrlanda Yemek Kültürü Nasıldı?

Orta Çağ İrlanda yemek kültürü, hem fiziksel hem de toplumsal altyapıların değişimi ile önceden var olan gıda sistemlerini önemli ölçüde değişmesi ile sonuçlanmıştır.

Ortaçağ’da eşsiz meyveler reçete edildiğinden ve sağlıkla ilgili nedenlerden dolayı meyve ve bitki tüketimi özellikle artmıştır. Meyve ve sebzelerin çabuk bozulması, tüketilme şekillerinin değişmesine sebep olmuştur. Pişirme ve fermantasyon bu değişime örnektir, meyveler yaygın olarak kurutulmuştur.

Orta Çağ Sonrası ise İrlanda’da, patates, birçok İrlanda yemeğinin temelini oluşturmuştur.

Büyük Kıtlık (İrlanda Patates Kıtlığı) İrlanda Yemek Kültürünü Nasıl Etkiledi?

1845 yılında yaşanan büyük kıtlık (İrlanda patates kıtlığı), İrlanda’daki birçok patates mahsulüne ve patates ekili arazilere zarar vermiştir. Patatesler hastalıklı ve işe yaramaz hale gelerek halıkn büyük kısmını derin bir yoksulluğa sürüklemiştir.

İrlanda’da yaşanan patates kıtlığı sonrasında İrlanda mutfağı, yumurta, ısırgan otu ve kuş otu gibi bitkilerden oluşan bir tüketim alışkanlığı kazanmıştır. İrlanda’da yaşayan birçok çiftçi, etlerini yemek yerine sığırlarının kanını çıkarmış ve kızartmıştır. Son derece yetersiz beslenenler İrlandalılar, sokakta buldukları fareler ve solucanlar ile beslenmişlerdir.

İrlanda Yemek Turizmi ile İlgili Günümüz Stratejileri Nasıldır?

İrlanda’nın yemek turizmi çalışmalarının günümüzdeki amacı ziyaretçi deneyimini lezzetli yiyecek ve içecek alternatifleriyle iyileştirmek ve genel turizm geliri büyümesine katkıda bulunmaktır.

Turizm gelirinin artması amacı yiyecek ve içecek geliştirme girişimleriyle uğraşan turizm işletmecilerinin sayısı artırılarak ve İrlanda’nın sunduğu yiyecek ve içeceklere ilişkin gelişmiş bir farkındalık ve algı oluşturmak için çalışmalar yürütülerek gerçekleştirilecektir.

İrlanda Yemekleri ve Yemek Tarifleri

İrlanda yemekleri ve bu İrlanda yemeklerinin tarifleri aşağıdaki gibidir.

  • Sodalı Ekmek
  • İrlanda Yahnisi
  • Colcannon Nedir
  • Boxty

İrlanda Sodalı Ekmek Nedir, Nasıl Yapılır?

İrlanda mutfağının özel lezzetleri arasında yer alan sodalı ekmek, özellikle Kuzey Amerika’da çok fazla tüketilmektedir. Sodalı ekmeğin ana malzemesi, ekmeğe kabarıklık veren karbonattır. İrlanda sodalı ekmek tarifi aşağıda verilmiştir.

  • Elektrikli fırın 175-180 derece arasında ısıtılır. Ekmeğin yapışmaması için pişirme kağıdı üzerinde tereyağı gezdirilmelidir.
  • Bir kabın içerisine 170 gr kepekli un, 170 gr normal un, 1 çay kaşığı şeker, kabartma tozu, ve yarım çay kaşığı soda karbonat ekleyerek karıştırılır.
  • Damak zevkine göre kuru üzüm, kimyon eklenebilir
  • Farklı bir kabın içerisinde 2 yumurta, 1 paket krema ve 290 ml ayran karıştırılır.
  • Unlu karışımı yavaş yavaş sıvı karışıma ekleyerek yoğurularak hamur kıvamına getirilir Hazırlanan hamur, varsa pişirme kabına yerleştirilir.
  • Hamurun üzerine bıçak yardımıyla + şeklinde çizikler atılır.
  • Ekmek, 30 dakika boyunca fırında 175 derecede pişirilir ve ardından dilimleyerek servis edilir.

İrlanda Yahnisi Nedir, Nasıl Yapılır?

İrlanda mutfağının favorilerinden olan Irısh beef, protein açısından zengin bir yemektir. Genellikle özel günlerde ve davet yemeklerinde pişirilir. Kuzu eti ve sebzelerin güveçte pişirilmesiyle hazırlanan İrlanda yahnisi, isteğe göre kırmızı şarapla marine edilebilir. İrlanda yahnisi tarifi aşağıda verilmiştir.

  • Kemiksiz et çelik ya da güveç tencereye alınır.
  • Kereviz sapı, havuç ve kuru soğan dörde bölünerek tencereye eklenir.
  • Üzerine tane karabiber, tuz ve damak zevkine göre kırmızı biber eklenir.
  • Karışıma 3 litre su ilave edilerek kaynatılır.
  • Su kaynamaya başladığında ocağın altı kısılır, tencerenin kapağı açık halde 2 saat kadar arada bir karıştırılarak pişirilir.
  • Bu sürenin sonunda sebze ve etler alınır.
  • Et suyu tekrar tencereye alarak 1.5 litre kalana kadar hafif ateşte kaynayılır.
  • Yemeklik ayrılan etler ve patatesler iri iri doğranır.
  • Et farklı bir tencereye konulur. Üzerine et suyu ilave edilir. Kaynayana kadar beklenir.
  • Altı kısıldıktan sonra içine soğan ve havuçlar eklenir.
  • 10 dakika bu şekilde pişirildikten sonra doğranan patatesler ve kekik ilave edilir.
  • Etlerin yumuşaması için 15 dakika daha pişirilir.
  • Pişen et ocaktan alınır ve kapağı kapatılarak 15 dakika demlenmesi için beklenir.
  • Üzerine ince ince kıyılan maydanozlar eklenerek servise sunulur.

Colcannon Nedir, Nasıl Yapılır?

Sebze püresi olarak da bilinen colcannon, patates, pırasa, lahana, kabak ve yeşil soğan ile hazırlanan İrlanda yemeğidir. Genellikle sonbahar ve kış aylarında servis edilir. Özellikle Cadılar Bayramı’nda sıkça tüketilmektedir. Colcannon tarifi aşağıda verilmiştir.

  • 4-5 patates çelik tencereye konur ve üzerini bir parmak geçecek şekilde su eklenir.
  • Patatesler yumuşayıncaya kadar hafif ateşte pişirilir.
  • Farklı bir tencereye lahana konur ve ortalama 15 dakika kaynatılır.
  • Farklı bir tavanın içerisine dilimlenmiş pırasa ve soya sütü eklenerek 15 dakika pişirilir.
  • Patatesler piştikten sonra kabukları soyulur ve ezilerek püre haline getirilir.
  • Farklı bir kapta pırasa, soya sütü, karabiber, tuz ve hindistan cevizini karıştırılır.
  • Üzerine lahanalar eklenerek 5 dk boyunca karıştırılır ve püre kıvamına getirilir.
  • Daha sonra patatesler de ilave edilerek ve servis edilir.

Boxty Nedir, Nasıl Yapılır?

Boxty, ‘patatesli pankek’ anlamına gelen bir yemektir. Un, süt ve patates ile hazırlanan pankekler tavada çift taraflı olarak kızartılır. Boxty tarifi aşağıda verilmiştir.

  • Çiğ sarı patatesler rendelenerek temiz bir beze yerleştirilir.
  • Daha önceden hazırlanmış patates püresine yumurta ve rendelenmiş çiğ patates eklenerek karıştırılır.
  • Farklı bir kapta 200 gr un un, 1 paket kabartma tozu, ve ½ çay kaşığı tuz karıştırılır.
  • Unlu karışım, patates püresine eklenerek çırpılır.
  • Kıvam arttırmak için için karışıma süt eklenir ve tekrar karıştırılır.
  • Bir tava orta ateşte ısıtılır. İçerisine sıvı yağ veya tereyağ eklenir.
  • Yağ ısınmaya başladığında patatesli karışımdan bir miktar alınır ve tavaya dökülür.
  • Patates tavaya yayıldıktan sonra iki tarafı da kızartılır.
  • Patatesli harç bitene kadar bu işlemi tekrarlanır.
  • Pişen pankekler servis tabağına alınır. Üzerine damak zevkine göre pudra şekeri, nutella veya maydanoz eklenerek servis edilebilir.
Elif Güzhan Yazan: Elif Güzhan

Elif Nur Güzhan, 2019 yılında giriş yaptığı Hacettepe Üniversitesi'nde İngiliz Dilbilimi okuyor, 2021 yılından beri Vizemnette yazarlık ve editörlük yapıyor.

Paylaş: