Fransa mimarisi, Fransa’da ortaya çıkan gösterişli mimari akım ve diğer mimari akımlardan oluşmaktadır. Orta çağdan modern günlere kadar Fransa, mimari yeniliğin ön saflarında yer almıştır. Ortaçağda Romanesk tasarımlar hac kiliselerinde kullanılmış ve radikal yeni Gotik tarz Fransa’da ortaya çıkmıştır. Rönesans sırasında Fransızlar, lüks şatolar inşa etmek için İtalyan mimarların fikirlerinden yararlanmışlardır. 1600’lerde Fransızlar, Barok stiline coşku getirmiştir. Neoklasizm, 1840 yılına kadar Fransa’da popüler olmuş ve bunu Gotik fikirlerin yeniden canlanması izlemiştir.
Fransa Mimarisi Nasıl Şekillenmiştir?
Fransa mimarisi, tarih boyunca çeşitli etki safhalarında zenginleşmiştir. Fransa mimarisinin değişime uğradığı dönemlere; Gallo-Romen, Romanesk öncesi, Romanesk dönemi, barok, rokoko ve Rönesans dönemi örnek verilebilir.
Fransa tarihi boyunca birçok farklı topluluk ve kültür ile etkileşim halinde olmuştur. Fransa tarihi boyunca Fransa mimarisinin dönemlere göre nasıl şekillendiği ve farklılaştığı aşağıda detaylı olarak açıklanmıştır.
1. Gallo-Romen Dönemi Fransa Mimarisi
Fransa`da, Antik Roma mimarisi ilk başta Yunan mimarisini benimsemiş ve cumhuriyet ile birlikte mimari stil, daha önce az kullanılan kemerleri, tonozları ve kubbeleri tanıtarak kendine özgü oldukça farklı bir stil ortaya çıkarmıştır. Roma Mimari Devrimi olarak adlandırılan Gallo-Romen döneminde, en önemli gelişmelerden biri betonun icadı olmuştur.
Fransa şehirlerindeki zenginlik ve yüksek nüfus yoğunluğu gibi sosyal unsurlar, eski Romalıları kendilerine ait yeni mimari çözümler keşfetmeye zorlamıştır; örneğin, sağlam bir yapı malzemeleri bilgisi ile birlikte tonozların ve kemerlerin kullanılması, kamu kullanımı için heybetli yapıların inşasında benzeri görülmemiş başarılar elde etmelerini sağlamıştır. Gallo-Romen döneminde Fransa’daki dikkate değer mimari örnekler Arles’deki Alyscamps ve Nîmes’teki Maison Carrée’dir. Alyscamps, eski Fransa, Arles kentinin surlarının dışında kısa bir mesafede bulunan büyük bir Roma nekropolüdür (toplu mezar). Alyscamps orta çağa kadar kullanılmaya devam edilmiş, ancak Saint Trophimus’un kalıntılarının 1152’de katedrale kaldırılması ile prestijini azalmıştır.
2. Romanesk Öncesi Dönemde Fransa Mimarisi
Romanesk öncesi dönemde, Frank Krallığının Clovis I ve halefleri altında birleşmesi, manastır kiliselerinin inşasına sebep olmuştur. Romanesk öncesi dönemde Fransız mimarisi planları genellikle Roma bazilika geleneğini devam ettirmiş, ancak aynı zamanda Suriye ve Ermenistan’dan da etkilenilmiştir. Fransa`da doğuda, yapıların çoğu ahşaptır ancak batıda ve daha sonra Merovenj egemenliğine giren güney bölgelerde önemli binalar için taş kullanımı daha yaygındır. Romanesk öncesi dönem Fransasında çoğu büyük kilise, genellikle birden fazla kez inşa edilmiştir.
3. Romanesk Dönem Fransız Mimarisi
Romanesk dönem Fransız mimarisi, 10. yüzyılda Fransa’nın bazı bölgelerinde ve Cluny Manastırı’nın etkisinden önce eşzamanlı olarak gelişmiştir. “İlk Romanesk” veya “Lombard Romanesk” olarak adlandırılan Romanesk Dönem Fransız mimarisi stili, kalın duvarlar ve Lombard grubu olarak bilinen ritmik süs kemerlerinin varlığı ile karakterize özelliklerini yansıtmaktadır.
Angoulême Katedrali ve Konstantinopolis’in Bizans kiliselerinde Romanesk dönem mimari yaklaşımını görmek mümkündür. Caen’de bulunan Saint-Étienne, Kuzey Fransa’nın en iyi bilinen Romanesk mimarisine sahip yapısıdır. Romanesk Dönem Fransız mimarisinde çeşitli desenlerde kullanılan çok renkli tuğlalar ile mimari daha da zenginleştirilmiştir. Çoğu Romanesk heykelde ortak olarak bulunan figüratif heykel, yerleştirildiği kemerli alanlarla bütünleşmemiştir. Fransa’da bulunan Autun Katedralinde, nefli bölmelerin ve koridorların deseni, her koridorun bir apsisle son bulmasıyla birlikte kanala uzanmaktadır.
4. Orta Çağ Fransa Mimarisi
Orta çağ Fransa mimarisi, Fransa’da 1140’tan 1500’e kadar yaygın olan ve Early Gothic, High Gothic, Rayonnant, Late Gothic or Flamboyant tarzı olmak üzere dört stile bölünmüş bir mimari tarzdır. Orta Çağ Fransa mimarisi Erken Gotik tarzı 1140’ta başlamıştır. Orta Çağ Fransa mimarisinde sivri kemerin benimsenmesi geç Romanesk mimarisinden geçiş ile olmuştur. Orta Çağ Fransa mimarisinde daha yüksek duvar inşaatlarını desteklemek için 13. yüzyılda yalnızca High Gotikte olgunluğa ulaşan uçan payandalar ortaya çıkmıştır. Orta Çağ Fransa mimari tarzının dikkate değer yapıları arasında St Denis Abbey Kilisesi’nin doğu ucu, Sens Katedrali, Laon Notre-Dame, Chartres Katedrali’nin batı cephesi, Notre-Dame de Paris, Lyon Katedrali ve Toul Katedrali bulunmaktadır. Orta çağ Fransa mimarisinde Gotik tarzların yanı sıra, “Gothique Méridional” adlı başka bir stil daha bulunmaktadır. Gothique Méridional tarzı büyük bir nef ile karakterize edilir ve transept yoktur. Gothique Méridional mimarinin örnekleri Narbonne’daki Notre-Dame-de-Lamouguier ve Saint-Bertrand-de-Comminges’teki Sainte-Marie’dir.
5. Rönesans Etkisinde Fransa Mimarisi
16. yüzyılın ilk yıllarında Fransızlar kuzey İtalya’daki savaşlara karışmış ve Fransa’ya savaş ganimeti olarak yalnızca Rönesans sanat hazinelerini değil, aynı zamanda stilistik fikirleri de getirmiştir. Rönesans etkisinde Fransa mimarisi döneminde birçok Rönesans şatosu ortaya çıkmıştır. Rönesans etkisinde Fransa mimarisi tarzı, I. Francis döneminde daha da baskın hale gelmiştir.
Rönesans etkisinde Fransa mimarisi tarzı, 1540’tan sonra Château de Fontainebleau’da çalışmakla meşgul olan Sebastiano Serlio gibi mimarlar altında Henry II tarzı olarak bilinen bir Fransız Maniyerizmine dönüşmüştür. Fontainebleau’da Rosso Fiorentino, Francesco Primaticcio ve Niccolo dell’ Abbate gibi İtalyan sanatçılar, Fransa`da Fontainebleau’nun ilk okulunu kurmuşlardır. Philibert Delorme, Androuet du Cerceau, Giacomo Vignola ve Pierre Lescot gibi Fransız mimarlar yeni fikirlerden ilham almıştır. Paris Louvre’daki Cour Carree’nin güneybatı iç cephesi Lescot tarafından tasarlanmış ve Jean Goujon tarafından dış oymalarla kaplanmıştır. Rönesans etkisinde Fransa mimarisi, II. Henry ve III. Henry’nin saltanatlarında gelişmeye devam etmiştir.
6. Barok Akımının Fransa Mimarisine Etkisi
Fransız Barok mimarisi, Louis XIII (1610-43), Louis XIV (1643-1714) ve Louis XV (1714-1774) dönemlerinde Fransa’da gelişen bir Barok mimarisi biçimidir. Fransız Barok, Avrupa çapında 18. yüzyıl mimarisini derinden etkilemiştir. Fransız Barok mimarisi ilk kez, corps de logis (ana bina) binanın temsili ana parçası olarak vurgulanırken, yan kanatlar hiyerarşik olarak daha düşük olarak ele alınmış ve uygun şekilde küçültülmüştür. Fransız Barok mimarisinde Orta Çağ kulesinin yerini anıtsal üç katlı bir geçit şeklindeki merkezi çıkıntı almıştır.
Fransız Barok mimarisinin en başarılı formülatörü, Barok’u Fransa’ya tanıtan François Mansart’tır. Mansart, Château de Maisons için yaptığı tasarımda, akademik ve barok yaklaşımları uzaklaştırırken, Fransız geleneğinden miras kalan kendine özgü özelliklere saygı göstermeyi başarmıştır. Mansart’ın yapıları, çağdaş Roma’nın tipik bir örneği olan abartılı dekoratif efektlerden arındırılmıştır. Fransız Barok mimarisinde, İtalyan Barok etkisi bastırılmış ve dekoratif süsleme alanına çekilmiştir. Fransız Barok mimarisinde yapılar simetriktir ve her kata çoğunlukla pilastr şeklinde uygulanan bir düzen vardır.
7. Rokoko Tarzı Fransa Mimarisi
Rokoko tarzı Fransa mimarisi, ilk olarak dekoratif sanatlar ve iç tasarımda kullanılmıştır. Louis XIV’in halefi, saray sanatçılarında ve genel sanatsal modada bir değişiklik yaparak Rokoko tarzı Fransa mimarisini getirmiştir. Louis XIV’in halefinin saltanatının sonunda zengin Barok tasarımlar, yerini daha kıvrımlı ve doğal desenli daha hafif öğelere bırakmıştır. Régence (Tahtta hükümdar olmadığı zaman veya hükümdarın çocukluğu sırasında devleti yöneten kimse) sırasında, saray hayatı Versay’dan uzaklaşmış ve Rokoko tarzı Fransa mimarisine olan yönelim, önce kraliyet sarayına ve ardından Fransız yüksek sosyetesine iyice yerleşmiştir.
Rokoko tasarımlarının inceliği, genellikle XV. Louis rejiminin aşırılıklarıyla mükemmel bir uyum içinde görülmektedir. 1730’lar, Fransa’da Rokoko gelişiminin zirvesi olmuştur. Rokoko tarzı Fransa mimarisi; mimarinin ve mobilyaların ötesine, resim ve heykellere de yayılmıştır. Rokoko tarzı Fransa mimarisi, Fransız sanatçılar sayesinde diğer ülkelere de yayılmıştır.
8. Neoklasizm Akımı Etkisinde Fransa Mimarisi
Neoklasizm akımı etkisinde Fransa mimarisi ilk aşaması, Ange-Jacques Gabriel gibi mimarlar tarafından “Louis XVI stili” olarak ifade edilmektedir. 1800’lerden itibaren, gravürler aracılığıyla görülen yeni Yunan mimari örnekleri, Yunan Uyanışı olarak adlandırılan neoklasizm için yeni bir ivme kazandırmıştır. Neoklasizm akımı etkisinde Fransa mimarisi, 19. yüzyılın sonlarından itibaren eleştirel çevrelerde sıklıkla anti-modern ve hatta gerici olarak kabul edilmesine rağmen 19. yüzyıl ve sonrasında akademik sanatta önemli bir güç olmaya devam etmiştir. 19. yüzyılın ortalarında, birkaç Avrupa şehri “St Petersburg, Atina, Berlin ve Münih“ Neoklasik mimari müzelerine dönüştürülmüştür. Neoklasizm akımı etkisinde Fransa mimarisi, Fransa mimari tarihinde geçiş dönemlerinden biri olarak kabul edilip diğer akımlara göre etkisiz kalmıştır.
9. İkinci İmparatorluk Döneminde Fransa Mimarisi
İk17. yüzyılın başlarından 1830 lara kadar Fransızlar, Kuzey Amerika, Karayipler, Fransız Guyanası, Senegal ve Benim’de büyük toprak parçalarına sahip olmuştur, bu dönem İkinci İmparatorluk Dönemi Fransası olarak bilinmektedir. 1604’ten itibaren Fransız sömürgeciler ve hükümet; Quebec City, Cap-Francoi, Martinique, Guadeloupe, Saint gibi yerlerde büyük saraylar, şehir evleri ve kiliseleri modelinde devasa, pahalı binalar inşa etmişlerdir.
İkinci İmparatorluk Dönemi Fransa mimarisi örnek binaları arasında en görkemli olanları Quebec kentindeki St. Louis Şatosu, Cap-Francois’deki Hükümet binası, Cayenne’deki Vali Konağı’dır. Fransızlar ayrıca Louisiana’da, özellikle New Orleans’ta geniş yapılar inşa etmişler ancak bugün Fransız döneminden çok az yapı günümüze kadar hayatta kalabilmiştir. Sömürge sonrası Haiti’de, özellikle de Kral Henry Christophe’un Sans-Souci Sarayı’nda olduğu gibi, uzun süre İkinci İmparatorluk Dönemi Fransa mimarisi tarzında binalar inşa edilmiştir.
10. Beaux Arts Tarzı Fransa Mimarisi
Başka bir Paris kökenli tarz olan Beaux-Arts tarzı Fransa mimarisi, efsanevi École des Beaux Arts’ta ortaya çıkmıştır. 19. ve 20. yüzyılın başlarında gelişen Beaux-Arts tarzı Fransa mimarisi, daha rafine neoklasik üslup üzerinde görkemli detaylandırmalar içermektedir.
Beaux-Arts tarzı Fransa mimarisinde simetrik cepheler, swaglar, madalyonlar, çiçekler ve kalkanlar gibi detaylarla sıkça yer verilmiştir. Beaux-Arts tarzı Fransa mimarisi ile inşa edilen devasa evler neredeyse tamamen taştan inşa edilmiş ve sadece zenginler için ayrılmıştır. Beaux-Arts tarzı Fransa mimarisi ile inşa edilen daha mütevazı evlerde ise, taş balkonlar ve duvar süslemelerinde Beaux Arts etkilerini görmek mümkündür. Pek çok Amerikalı mimar, École des Beaux Arts’ta okumuş ve bu stil, Amerika Birleşik Devletleri mimarisini yaklaşık 1880’den 1920’ye kadar güçlü bir şekilde etkilemiştir.
11. Art Nouveau Tarzı Fransa Mimarisi
Art Nouveau mimari ve tasarım hareketi Paris’te yaklaşık 1895’ten 1914’e kadar gelişmiş ve Hector Guimard tarafından tasarlanan Art Nouveau metro istasyonları ile zirve noktasına 1900 Paris Uluslararası Fuarı’nda ulaşmıştır. Art Nouveau mimarisi tarihselciliğin ve geleneksel mimari biçimlerin reddi ve bitkisel tasarımların gösterişli kullanımı, kıvrımlı kıvrımlı çizgiler ve asimetri ile karakterize edilmiştir. Art Nouveau mimarisi en çok mağazalarda, apartmanlarda ve kiliselerde kullanılmıştır. Diğer ülkelere de hızla yayılan Art Nouveau mimari tarzı, 1910’dan sonra gözden düşmüş ve Birinci Dünya Savaşı ile sona ermiştir.
12. Çağdaş Fransa Mimarisi
Le Corbusier Robert Mallet Stevens Frederic Borel,Dominique Perrault, Christian de Portzamparc bazı ünlü modernist ve çağdaş Fransız tasarımcı ve mimarlar arasındadır ve günümüzde çağdaş Fransa mimarisini yansıtan yapılar arasında Villa Savoye, Notre Dame du Haut – “Chapel du Ronchamp”, Le Corbusier binaları ve Villa Noailles bulunmaktadır.